نسیم گیلان - زومیت / کشف میلیون‌ها تن نانوپلاستیک در آب‌های اقیانوس اطلس، ابعاد تازه‌ای از بحران پنهان آلودگی پلاستیکی را فاش می‌کند.
وقتی صحبت از آلودگی پلاستیکی در اقیانوس‌ها می‌شود، بیشتر ما تصویر بطری‌های شناور یا توده‌های زباله را در ذهن داریم، اما زیر سطح آب، جهانی پنهان از ذراتی بسیار ریز در جریان است که تاکنون از نگاه دانشمندان پنهان مانده بود.
بازار ![]()
پژوهش تازه‌ای از دانشمندان دانشگاه اوترخت در هلند، پرده از واقعیتی نگران‌کننده برداشته است: نانوپلاستیک‌ها که ذراتی فوق‌ریز و تقریباً نامرئی هستند، به‌شکلی گسترده در اقیانوس اطلس شمالی حضور دارند، آن‌هم در حجمی باورنکردنی که می‌تواند کل معادله‌ی آلودگی پلاستیکی جهان را دگرگون کند. این ذرات کوچک‌تر از یک میکرومتر، ممکن است در آب‌های اقیانوسی بیشتر از تمام قطعات پلاستیکی بزرگ‌تر باشند.
به‌گزارش ساینس‌آلرت، تیم پژوهشی در مطالعه، با نمونه‌برداری از 12 نقطه‌ی مختلف در اقیانوس اطلس شمالی و در عمق‌های گوناگون، تلاش کردند تا ذرات فوق‌ریز را با دقتی بی‌سابقه بررسی کند. آن‌ها با استفاده از فناوری‌های تصویربرداری بسیار دقیق و روش‌های پالایش شیمیایی، توانستند رد نانوپلاستیک‌ها را در آب پیدا کنند. این ذرات چنان کوچک‌اند که با چشم غیرمسلح اصلاً دیده نمی‌شوند.
یافته‌ها حیرت‌انگیزند: اگر داده‌ها را به کل اقیانوس اطلس شمالی تعمیم دهیم، احتمال دارد چیزی در حدود 27 میلیون تن نانوپلاستیک در آب وجود داشته باشد، یعنی تقریباً به‌اندازه‌ی میانگین زباله‌ای که در یک سال در ایران تولید می‌شود.
به گفته‌ی هلگه نیمان، متخصص ژئوشیمی از دانشگاه اوترخت، میزان نانوپلاستیک‌ها در مناطق بررسی‌شده حتی از کل زباله‌های پلاستیکی ریز (میکروپلاستیک) و درشت (ماکروپلاستیک) شناور در اقیانوس اطلس و دیگر اقیانوس‌ها بیشتر است. این موضوع به‌وضوح بیانگر مقیاس گسترده‌ی بحران زیست‌محیطی آلودگی پلاستیکی در زیست‌بوم‌های دریایی است.
پژوهشگران در میان نمونه‌ها، پلاستیک‌هایی مانند پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌استایرن و پلی‌وینیل کلراید را شناسایی کردند که در ساخت بطری‌ها، لیوان‌های یک‌بارمصرف و پوشش‌های پلاستیکی کاربرد دارند. اما خبری از پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن نبود، درحالی‌که این دو از رایج‌ترین پلاستیک‌ها در طبیعت هستند. غیبت این دو نمونه می‌تواند به این دلیل باشد که ذرات آلی آن‌ها را پنهان کرده‌اند، یا اینکه دستگاه‌های فعلی از حساسیت کافی برخوردار نیستند.
توزیع نانوپلاستیک‌ها در تمام لایه‌های آبی بررسی‌شده دیده شد، اما در نزدیکی سواحل، به‌دلیل جریان‌های رودخانه‌ای و رواناب‌ها و همچنین در نواحی معروف به گرداب‌های نیمه‌گرمسیری، تراکم آن‌ها بیشتر بود. این مناطق به‌دلیل ساختار جریان‌های دورانی، نقش چشمگیری در به‌دام‌انداختن و ریز‌شدن ذرات پلاستیکی ایفا می‌کنند.
با‌این‌وجود، دانشمندان هنوز نمی‌دانند ذرات بسیار ریز پلاستیکی چه تأثیری بر اکوسیستم‌های دریایی یا سلامت گونه‌های زنده، از جمله انسان دارند. برهم‌کنش نانوپلاستیک‌ها با محیط اطرافشان، کاملاً متفاوت از ذرات بزرگ‌تر است.
دوشان ماتریچ، شیمی‌دان مرکز تحقیقات محیط‌زیست هلمهولتس، درباره‌ی ماهیت خاص ذرات نانوپلاستیک می‌گوید: «نانوپلاستیک‌ها آن‌قدر کوچک‌اند که قوانین فیزیکی معمول دیگر برایشان جواب نمی‌دهد.»
گام بعدی تیم پژوهشی، گسترش مطالعات به سایر نقاط جهان است، آن‌ها قصد دارند که انواع بیشتری از پلاستیک‌ها را در مراحل مختلف تجزیه و فرسایش در آب، شناسایی کنند. اما با توجه به وسعت آلودگی، حذف کامل نانوپلاستیک‌ها از محیط‌زیست دریایی کاری بسیار دشوار خواهد بود. تنها راه‌حل مؤثر، این است که از ورود بیشتر پلاستیک‌ها به طبیعت جلوگیری شود.
ماتریچ در پایان یادآوری می‌کند: «تا همین چند سال پیش، بسیاری از افراد تصور می‌کردند نانوپلاستیک‌ها اصلاً در طبیعت شکل نمی‌گیرند، زیرا انرژی بالایی برای تشکیلشان نیاز است.» با‌این‌حال، داده‌های پژوهش نشان می‌دهد که از نظر جرم، میزان نانوپلاستیک‌ها در اقیانوس اطلس دست‌کمی از تمام پلاستیک‌های شناخته‌شده‌ی بزرگ‌تر ندارد و این تنها بخشی از ماجراست.
پژوهش در نشریه نیچر منتشر شده است.