نسیم گیلان - زومیت / پژوهشی جدید نشان می‌دهد آموزش می‌تواند آی‌کیوی دوقلوهای همسان را به اندازه غریبه‌ها متفاوت کند. آیا هوش بیش از آنکه ذاتی باشد، اکتسابی است؟
در یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های اخیر در جدال دیرینه‌ی «طبیعت و تربیت»، پژوهشی تازه نشان می‌دهد دوقلوهای همسانی که در محیط‌های جداگانه بزرگ شده‌اند، ممکن است از نظر بهره هوشی یا آی‌کیو (IQ) تفاوت‌هایی به اندازه‌ی دو فرد کاملاً غریبه داشته باشند. یافته‌ی جدید این ایده را تقویت می‌کند که هوش، بیش از آنکه محصول ژن‌های ما باشد، تحت‌تأثیر کیفیت و میزان تحصیلاتمان قرار دارد.
بازار ![]()
به‌گزارش ساینس‌آلرت، نتایج تازه با دهه‌ها مطالعه در همین زمینه تضاد آشکاری دارد. در گذشته، مطالعات روی دوقلوهای جداازهم به این نتیجه رسیده بود که شباهت‌های آی‌کیوی آن‌ها بسیار زیاد است و به همین دلیل، هوش عمدتاً یک ویژگی ذاتی و ژنتیکی تلقی می‌شد. اما جرد هورواث، عصب‌پژوه شناختی و کیتی فابریکانت، پژوهشگر رشد، با نگاهی دوباره به داده‌ها و افزودن یک عامل کلیدی نادیده‌گرفته‌شده، یعنی تحصیلات، این باور را به چالش کشیده‌اند.
هرچه تفاوت در سطح تحصیلات دوقلوها بیشتر باشد، فاصله آی‌کیوی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد
دو محقق داده‌های مربوط به 87 جفت دوقلوی همسان را بررسی و آن‌ها را بر اساس شباهت یا تفاوت در پیشینه‌ی تحصیلی‌شان دسته‌بندی کردند. نتایج حیرت‌انگیز بود: هرچه تفاوت در سطح تحصیلات دوقلوها بیشتر می‌شد، فاصله‌ی نمره‌ی آی‌کیوی آن‌ها نیز افزایش می‌یافت. در مواردی که دوقلوها به مدارس کاملاً متفاوتی رفته بودند، اختلاف آی‌کیو به حدود 15 نمره می‌رسید؛ رقمی که مشابه اختلاف بهره هوشی بین دو فرد غریبه در جامعه است.
البته، محققان تأکید می‌کنند که تنها 10 جفت دوقلو در مطالعه، معیارهای لازم برای بررسی «تفاوت تحصیلی چشمگیر» را داشتند و این نمونه‌ی آماری کوچک، یکی از محدودیت‌های پژوهش محسوب می‌شود. با‌این‌حال، این یافته با یک روند جهانی همخوانی دارد: در طول نسل‌ها، میانگین نمرات آی‌کیو در سراسر جهان هم‌زمان با افزایش دسترسی به آموزش، رو به افزایش بوده است.
آزمون آی‌کیو در ابتدا برای شناسایی دانش‌آموزانی طراحی شد که به کمک آموزشی بیشتری نیاز داشتند، اما به‌مرور زمان به ابزاری برای سنجش هوش ذاتی تبدیل شد. مطالعه‌ی دوقلوهای همسان نیز همیشه ابزاری قدرتمند برای سنجش تأثیر ژنتیک در برابر محیط بوده است، اما از آنجایی که این دوقلوها حتی در صورت جدایی نیز اغلب به مدارس مشابهی می‌روند، سنجش دقیق نقش آموزش همواره دشوار بوده است.
هورواث و فابریکانت معتقدند که پژوهش آن‌ها گامی مهم در این مسیر است: «برای ترسیم نقشه‌ی کامل تأثیرات محیطی بر آزمون‌های شناختی، هنوز کار زیادی پیش رو داریم. امیدواریم این مقاله، آجری باشد در دیوار بزرگ‌تری از درک و شناخت که در حال ساخته شدن است.»
نتایج پژوهش در نشریه‌ی Acta Psychologica منتشر شده است.