نسیم گیلان - زومیت / با هر فصل اهدای جوایز نوبل، این پرسش تکرار می‌شود که چرا آلفرد نوبل برای بنیادی‌ترین زبان علم، یعنی ریاضیات، جایزه‌ای تعیین نکرد.
ماه اکتبر فصل جایزه‌های نوبل است که در آن دانشمندان حوزه‌های فیزیک، شیمی و پزشکی با اشتیاق منتظرند تا ببینند چه کسی برنده یک سکه طلای بزرگ در استکهلم خواهد شد. حتی اقتصاددانان نیز گهگاه در این مراسم‌ها به‌طور موقت در کانون توجه قرار می‌گیرند. اما ریاضیدانان به‌کلی از این فرصت‌ها محروم هستند.
بازار ![]()
درحقیقت، هیچ‌گاه جایزه نوبل برای ریاضیات وجود نداشته و ندارد. برخلاف شایعات، آلفرد نوبل به‌دلیل مسائل شخصی یا کینه، ریاضیات را کنار نگذاشت، بلکه این امر بیشتر به دیدگاه و شخصیت علمی او برمی‌گشت.
آلفرد نوبل (1833–1896) شیمیدان، مخترع و صنعتگری سوئدی بود که با باور ایدئالیستی به پیشرفت علم و کشف‌های علمی، به دنبال ساختن آینده‌ای بهتر برای بشریت بود. جالب اینکه، مشهورترین اختراع او پس از جایزه‌های نوبل، ماده منفجره دینامیت بود!
آلفرد نوبل به علوم کاربردی و دستاوردهای ملموس علاقه‌مند بود و ریاضیات را دانشی بیش از حد نظری می‌دانست
پس از مرگ نوبل، وصیت‌نامه او بیانگر تمایلش برای ایجاد جایزه‌ای بود که افرادی را که «بزرگ‌ترین سود را برای بشریت به ارمغان آورده‌اند» تشویق کند. در این وصیت‌نامه آمده است: «جوایز فیزیک و شیمی توسط آکادمی علوم سوئد اهدا خواهد شد؛ جایزه دستاوردهای فیزیولوژیکی یا پزشکی توسط مؤسسه کارولینسکا در استکهلم؛ جایزه ادبیات توسط همان آکادمی در استکهلم؛ و جایزه صلح توسط کمیته‌ای پنج‌نفره که توسط استورتینگ نروژ انتخاب خواهد شد.»
ریاضیات در این فهرست اصلاً ذکر نشده بود. جایزه‌ای برای اقتصاد بعدها در سال 1969 توسط بانک مرکزی سوئد اضافه شد، اما ریاضیات هرگز به‌عنوان یک دسته‌بندی مستقل وارد این مجموعه نشد.
توضیح رایج برای این امر این است که نوبل مردی عملی‌گرا و علاقه‌مند به علوم کاربردی بود و به شدت جذب اختراعات، مهندسی و فناوری‌هایی می‌شد که می‌توانستند جهان مادی را تغییر دهند. از نظر او، شاید ریاضیات بیش از حد انتزاعی و نظری می‌رسید و فایده ملموسی نداشت.
حتی امروزه نیز جوایز علمی بیشتر به پیشرفت‌های تجربی و کشفیات ملموس توجه دارند تا کارهای صرفاً نظری. برای مثال، فیزیک به‌شدت در نظریه و معادلات ریشه دارد، اما جوایز اخیر به دانشمندانی تعلق گرفته که در زمینه‌های تونل‌زنی کوانتومی در مدارهای ابررسانا و پیشرفت‌های یادگیری ماشینی فعالیت کرده‌اند که هر دو به‌نوعی شاخه‌هایی از مهندسی برق محسوب می‌شوند.
توضیح رایج دیگر این است که ریاضیدانان در سوئد پیش از نوبل، به‌ویژه به واسطه تأثیر گوستا میتتاگ-لفلر در جامعه عالی‌رتبه و نزد پادشاه اسکار دوم، مورد توجه و تجلیل بوده‌اند و جوایز متعددی به آن‌ها اهدا شده بود.
ریاضیات تنها حوزه‌ای نیست که به‌طور کنجکاوانه‌ای از جوایز نوبل غایب است؛ مهندسی، زیست‌شناسی و علوم محیط‌زیست نیز به شکل قابل توجهی در این میان حضور ندارند.
با‌این‌حال، این علوم گاه از «در فرعی» وارد می‌شوند. جایزه نوبل در فیزیولوژی یا پزشکی اغلب به کشفیات مرتبط با «زیست‌شناسی» از ساختار DNA گرفته تا پیشرفت‌های ژنتیک و ایمنی‌شناسی تعلق می‌گیرد. به همین ترتیب، دستاوردهای مهندسی گاه تحت عنوان فیزیک یا شیمی مورد تقدیر قرار می‌گیرند، مانند نوآوری‌های مربوط به نیمه‌رساناها، علوم مواد یا فناوری لیزر که زندگی مدرن را متحول کرده‌اند.
اما بیش از حد برای ریاضیدانان تأسف نخورید. آن‌ها ممکن است جایزه نوبل اختصاصی نداشته باشند، اما مدال فیلدز، جایزه آبل و رضایت آرام ناشی از این حقیقت که هر کشف برنده نوبل بر پایه معادلات آن‌ها بنا شده، جبران‌کننده این غیبت است.