نسیم گیلان - زومیت / یکی از علت‌های گرفتگی عضلات حین ورزش که در پژوهش‌های اخیر شناسایی شده، شرایط و ویژگی‌های سطح زمین بازی است.
برای ورزشکار، لحظه‌ای ناامیدکننده‌تر از این وجود ندارد که درست وسط مسابقه، وقتی همه نگاه‌ها به اوست و بدنش باید بهترین عملکرد را داشته باشد، ناگهان عضله‌ای به شدت منقبض شود و او را از ادامه بازی باز دارد. گرفتگی ناگهانی می‌تواند مثل ضربه‌ای برق‌آسا تمام بدن را از کار بیندازد. عضله قفل می‌شود، درد آنی و طاقت‌فرسا همه‌چیز را متوقف می‌کند و ورزشکار چاره‌ای جز خروج از زمین ندارد.
بازار ![]()
این تجربه تلخ برای بسیاری از ورزشکاران، چه در دویدن سرعتی، چه در فوتبال، بسکتبال، والیبال یا حتی در ورزش‌های استقامتی مثل دوچرخه‌سواری و شنا، بارها و بارها تکرار شده است. اسپاسم‌های دردناک و غیرقابل‌کنترلی که به زبان علمی «گرفتگی عضلانی مرتبط با ورزش» نامیده می‌شوند، سال‌هاست به معمایی پیچیده برای مربیان و دانشمندان ورزش تبدیل شده‌اند. چرا که برخلاف دیگر آسیب‌ها، گرفتگی معمولاً بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد؛ ناگهانی، غیرمنتظره و درست زمانی که ورزشکار بیش از هر لحظه دیگری به توان بدنی خود نیاز دارد.
حتی ورزشکارانی که به اندازه کافی آب نوشیده‌اند، گاهی دچار گرفتگی شدید می‌شوند
از دیر باز دانشمندان علت این گرفتگی‌ها را کم‌آبی بدن یا به‌هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها (مثل سدیم و پتاسیم) می‌دانستند. اما این نظریه مشکلی اساسی داشت: حتی ورزشکارانی که قبل و حین مسابقه به اندازه کافی آب نوشیده‌اند و مطمئن شده‌اند بدنشان کاملاً هیدراته است، گاهی دچار گرفتگی‌های شدید و ناگهانی می‌شوند. در عین حال، بعضی ورزشکاران حتی وقتی در هوای بسیار گرم و مرطوب ورزش می‌کنند، دچار گرفتگی عضلانی نمی‌شوند.
یافته‌های تیم مایکل هِیلز، استادیار ترویج سلامت و آموزش بدنی، دانشگاه ایالتی کنسو نشان داده است که برخی ویژگی‌های زمین‌های ورزشی می‌توانند باعث خستگی زودهنگام عضلات و گرفتگی‌های غیرمنتظره شوند. هیلز در مطلبی در وب‌سایت کانورسیشن به این موضوع پرداخته است.
نقش پنهان زمین بازی در گرفتگی عضلات
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که دلیل اصلی گرفتگی عضلات هنگام ورزش ممکن است نه کم‌آبی و نه الکترولیت‌ها، بلکه نوع سطحی باشد که ورزشکار روی آن بازی می‌کند.
هنگام خستگی، تعادل طبیعی بین پیام‌های عصبی که به عضلات دستور «انقباض» و «آرام شدن» می‌دهند به هم می‌ریزد: گیرنده‌های کشش عضله (دوک‌های عضلانی) فعالیت بیشتری پیدا می‌کنند. درحالی‌که بازخورد بازدارنده از اندام‌های تاندونی گلژی (که در محل اتصال تاندون و فیبر عضلانی قرار دارند) کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر، عضلات پیام‌های متناقضی دریافت می‌کنند که آیا باید منقبض شوند یا شل شوند. نتیجه این سردرگمی، فعال شدن بیش از حد نورون‌های حرکتی است که فیبرهای عضلانی را مجبور به انقباض طولانی و غیرارادی می‌کند که همان گرفتگی عضله است.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بازی روی زمین‌هایی با ویژگی‌های مکانیکی متفاوت (مثل سفتی یا انعطاف‌پذیری) می‌تواند خستگی عصبی-عضلانی را تسریع کند.
تمرین روی زمین‌هایی با سفتی و انعطاف متفاوت می‌تواند فعالیت عضلات را تا 50 درصد تغییر دهد
وقتی سطح تغییر می‌کند، نحوه‌ی کارکرد مفاصل و عضلات هم تغییر می‌کند. اگر سیستم عصبی-عضلانی بدن به این شرایط عادت نداشته باشد، عضله خیلی زودتر خسته می‌شود و زمینه‌ی گرفتگی فراهم می‌شود.
در یکی از مطالعات، تیم هیلز متوجه شد که فعالیت عضلات دوندگان هنگام دویدن روی زمین‌هایی با سفتی متفاوت تا 13 درصد تغییر می‌کند. در مطالعه‌ای دیگر، آن‌ها دریافتند که هنگام اجرای همان تمرین روی انواع مختلف زمین، فعالیت عضلات همسترینگ ورزشکاران تا 50 درصد تفاوت دارد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که سطح زمین می‌تواند به شکل چشمگیری روی عملکرد و خستگی عضلات تأثیر بگذارد. به‌طورخاص، عضلاتی که از چند مفصل عبور می‌کنند، مثل همسترینگ (پشت ران)، بیشتر در معرض گرفتگی هستند، چون نقش مهمی در دویدن سرعتی و تغییر جهت دارند.
چطور می‌توان از گرفتگی جلوگیری کرد؟
آمادگی بدنی، کفش مناسب و تمرین روی سطوح مختلف می‌تواند در پیشگیری از گرفتگی نقش مهمی داشته باشد
اگر زمین بازی روی خستگی تأثیر می‌گذارد، پس می‌توان با مدیریت این عامل از گرفتگی پیشگیری کرد. یکی از پیشنهادها این است که بانک‌های اطلاعاتی منطقه‌ای ساخته شود تا ویژگی‌های مکانیکی زمین‌های مختلف (مثلاً زمین‌های تنیس) ثبت شوند. در این صورت مربیان می‌توانند تمرینات را طوری طراحی کنند که شرایط مسابقه را شبیه‌سازی کند و بدن ورزشکار با سطح ناآشنا غافلگیر نشود.
برای مثال، اگر تیم فوتبالی همیشه روی زمین نرم تمرین کند ولی مسابقه روی زمین سفت برگزار شود، احتمال گرفتگی بیشتر است. راه‌حل این مشکل انجام تمرین‌هایی که فشار مشابه مسابقه ایجاد کند. همین‌طور یک تیم بسکتبال که به زمین‌های تازه‌ساز عادت دارد، بهتر است گاهی روی زمین‌های فرسوده یا نرم هم تمرین کند تا برای بازی‌های خارج از خانه آماده باشد. نکته مهم قرار گرفتن تدریجی بدن در شرایط مختلف است تا سیستم عصبی-عضلانی به مرور سازگار شود و خطر خستگی و گرفتگی کاهش یابد.
نگاهی جامع‌تر به گرفتگی
در ارتباط با گرفتگی عضلات، نباید نقش آب‌رسانی و تغذیه را نادیده گرفت، چرا که آن‌ها پایه‌ی عملکرد صحیح عضلات هستند. اما عوامل دیگری ازجمله آمادگی بدنی متناسب با نوع زمین، انتخاب کفش مناسب و میزان اصطکاک آن با سطح زمین و تمرین روی سطوح مختلف برای سازگار شدن عضلات و سیستم عصبی-عضلانی با شرایط متفاوت هم می‌توانند در پیشگیری از گرفتگی عضلات نقش مهمی ایفا کنند. رعایت این نکات می‌تواند شانس بروز گرفتگی را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
با پیشرفت تحقیقات و فناوری، گرفتگی عضلات دیگر نباید اجتناب‌ناپذیر باشد. در آینده، با استفاده از حسگرهای پوشیدنی که خستگی عضلات را به‌صورت لحظه‌ای رصد می‌کنند و بهره‌گیری از هوش مصنوعی، ممکن است بتوان خطر گرفتگی هر ورزشکار را پیش از وقوع پیش‌بینی و مدیریت کرد. در این صورت، مربیان می‌توانند برنامه تمرین را تغییر دهند، در حین بازی تعویض انجام دهند یا حتی شرایط زمین را تنظیم کنند. به این ترتیب، ورزشکاران نه‌تنها سالم‌تر می‌مانند، بلکه بهترین عملکردشان را هم درست در لحظه‌های حساس مسابقه نشان خواهند داد