رشد پس انداز، عقب نشینی رفاه

نسیم گیلان - خراسان /تازه‌ترین داده‌های دخل و خرج خانوارهای شهری در 1403 نشان می‌دهد که همزمان با کاهش سهم خوراکی‌ها و افزایش هزینه‌های غیرخوراکی، پس‌انداز خانوار بالا رفته اما رفاه واقعی کاهش یافته است.
تازه‌ترین آمار مرکز آمار ایران از دخل و خرج خانوارهای شهری در سال 1403 حاکی از آن است که با وجود رشد 33.6 درصدی درآمدها و افزایش 46.4 درصدی پس‌انداز، رفاه واقعی خانوارها کاهش یافته است. میانگین پس‌انداز ماهانه این خانوارها به بیش از 6 میلیون تومان رسیده، اما هزینه‌های مصرفی از تورم عقب مانده و سهم خوراکی‌ها در سبد هزینه کوچک‌تر شده است؛ نشانه‌ای روشن از این که افزایش پس‌انداز بیشتر جنبه عددی و حفاظتی دارد تا رفاه واقعی.

بازار
پس انداز 6 میلیونی خانوارهای شهری در ماه
به گزارش خراسان، بر اساس داده‌های مرکز آمار، هر خانوار شهری در سال گذشته به طور متوسط ماهانه 28 میلیون و 600 هزار تومان درآمد داشته و 22 میلیون و 450 هزار تومان از آن را خرج کرده است. این یعنی خانوارها هر ماه حدود 6 میلیون و 150 هزار تومان پس‌انداز کرده‌اند.
برای مقایسه، در سال 1402، هزینه خالص خانوارهای شهری حدود 17 میلیون و 200 هزار تومان و درآمد ماهانه آن‌ها 21 میلیون و 400 هزار تومان بوده است. بدین ترتیب، هزینه‌ها 30.4 درصد و درآمدها 33.6 درصد افزایش یافته و پس‌انداز ماهانه نیز با رشد 46.4 درصدی از 4 میلیون و 200 هزار تومان به 6 میلیون و 150 هزار تومان رسیده است.
کاهش رفاه خانوارها با عقب نشینی هزینه های مصرفی
اولین سوالی که پس از ملاحظه داده های هزینه-درآمد خانوارها به ذهن می رسد این است که رفاه خانوارهای ایرانی زیاد شد یا نه؟
پاسخ به این سوال چندان آسان نیست. چرا که رفاه می تواند ابعاد متعددی داشته باشد. اما اگر رفاه را به معنای افزایش هزینه های واقعی در نظر بگیریم، مشاهده می شود که هزینه خالص خانوارهای شهری در سال گذشته 30.4 درصد افزایش یافته است، در حالی که نرخ تورم خانوارهای شهری طبق داده های مرکز آمار، 32.8 درصد بوده است. در نتیجه باید گفت خانوارها ترجیح داده اند رفاه مصرفی خود را کاهش دهند.
این موضوع خود را در داده های پس انداز نیز که در بالا به آن اشاره شد نشان می دهد. سال گذشته، خانوارهای شهری در حالی ماهانه به طور متوسط 6 میلیون تومان پس انداز داشته اند که این رقم رشدی 46.4 درصدی نسبت به پس انداز سال 1402 آن ها را نشان می دهد.
واقعیات جامعه نشان می دهد در شرایطی کالاهای بادوام یا غیر خوراکی هر روز بیشتر از دسترس مردم دور می شود، این افزایش پس اندازها، دردی از رفاه خانوار را دوا نمی کند و احتمالاً بیشتر جنبه ایجاد حاشیه امن در برابر شوک های تورمی که هزینه های ضروری مثل خوراک و درمان و ... را شامل می شود، پیدا کرده است.
یک اتفاق غیر منتظره در سهم هزینه ها
در ادبیات اقتصادی معمولاً کاهش رفاه مصرفی با افزایش سهم هزینه‌های خوراکی از سبد هزینه همراه است، زیرا خانوارها سعی می‌کنند هزینه‌های ضروری مانند خوراک را تأمین کنند و از هزینه‌های غیرخوراکی چشم‌پوشی کنند. اما داده‌های سال گذشته خلاف این الگو را نشان می‌دهند: سهم هزینه‌های خوراکی از 24.9 درصد در سال 1402 به 23.6 درصد کاهش یافته و سهم هزینه‌های غیرخوراکی از 75.1 درصد به 76.4 درصد افزایش یافته است. این تغییر نشان می‌دهد که خانوارها حتی در بخش ضروری نیز نسبت به سال گذشته کمتر هزینه کرده‌اند و پس‌انداز بالا بیشتر از جنس «حاشیه امن مالی» است تا رفاه واقعی.
سپید و سیاه تغییر آرایش درآمدها
جزئیات دیگری از درآمد خانوارهای شهری نیز نکات مثبت و منفی دارد. سهم درآمدهای غیرشغلی از کل درآمد خانوار در سال 1403 کاهش یافته و از 53.3 درصد به 52.9 درصد رسیده است؛ نشانه‌ای از اتکا کمتر به درآمدهای غیرمولد. همزمان، کاهش درآمدهای مشاغل آزاد موجب شد سهم درآمدهای مزد و حقوق‌بگیری افزایش یابد. در بین درآمدهای غیرشغلی، سهم اجاره‌بهای مسکن رشد کرده است، نشان‌دهنده آن که همچنان این بخش یکی از نقاط اتکای خانوارها در دوران رشد اقتصادی پایین و کاهش درآمد مشاغل است.
نابرابری درآمدی کمتر شد
مرکز آمار ایران در تازه ترین برآورد خود از شاخص نابرابری درآمدی موسوم به ضریب جینی، نشان داده که این شاخص در سال گذشته بهبود یافته است. ضریب جینی از 0.3979 در سال 1402 به 0.3870 کاهش یافته که این کاهش نشان دهنده توزیع بهتر درآمدها در سال گذشته است. هرچند باز هم نمی‌توان آن را نشانه افزایش رفاه مصرفی تلقی کرد. در مجموع، آمارهای سال 1403 نشان می‌دهد که گرچه درآمد و پس‌انداز خانوارهای شهری افزایش یافته و حتی توزیع درآمدها کمی بهبود یافته، اما کاهش سهم خوراکی‌ها و عقب‌ماندن هزینه‌های واقعی از تورم، بیانگر آن است که رفاه مصرفی خانوارها همچنان در مسیر نزولی قرار دارد. اعداد بالاترِ پس‌انداز بیشتر بازتاب تلاش خانوارها برای ایجاد حاشیه امن در برابر نااطمینانی‌های اقتصادی است تا بهبود کیفیت زندگی واقعی.