نسیم گیلان - زومیت / پژوهشی تازه مکانیزم دقیق چگونگی بازبرنامه‌ریزی سلول‌های ایمنی توسط ویروس «بیماری بوسه» و نقش آن در بروز بیماری خودایمنی لوپوس را فاش کرده است.
دانشمندان در پیشرفتی مهم، مکانیزم دقیقی را کشف کرده‌اند که نشان می‌دهد چگونه ویروس اپشتین بار (EBV)، عامل شایع بیماری تب غده‌ای، معروف به بیماری بوسه، می‌تواند با بازبرنامه‌ریزی سلول‌های ایمنی، زمینه را برای ابتلا به بیماری خودایمنی لوپوس فراهم سازد. این یافته می‌تواند مسیرهای جدیدی را به روی پیشگیری و درمان این بیماری پیچیده بگشاید.
بازار ![]()
بیماری لوپوس یا به‌طور دقیق لوپوس اریتماتوز سیستمیک، زمانی شکل می‌گیرد که سیستم ایمنی بیش‌فعال شود و فعالیت مداوم سلول‌های بی و تی، حمله به بافت‌های سالم بدن را به‌دنبال داشته باشد. این اختلال علائم متنوعی از جمله درد عضلات و مفاصل، جوش‌های پوستی و خستگی شدید، ایجاد می‌کند. علت دقیق لوپوس هنوز به‌طور کامل شناخته نشده، اما ترکیبی از ژنتیک، هورمون‌ها و عوامل محیطی، مانند ویروس‌ها و اختلالات میکروبیوم بدن، در آن نقش دارند.
افراد مبتلا به لوپوس که حدود 90 درصدشان زنان هستند، معمولاً سطح بالاتری از آنتی‌بادی‌ها علیه ویروس اپشتین بار دارند. با‌این‌حال، اپشتین بار بیشتر بزرگسالان جهان را بدون ایجاد علائم آلوده می‌کند، در حالی که لوپوس حدود پنج میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است.
اپشتین بار بیشتر بزرگسالان جهان را بدون ایجاد علائم آلوده می‌کند.
به‌گزارش نیوساینتیست، ویلیام رابینسون و همکارانش در دانشگاه استنفورد، برای بررسی ارتباط احتمالی، توالی‌یابی آر‌ان‌ای تک‌سلولی به نام EBV-seq را ابداع کردند تا مشخص شود کدام سلول‌های بی که وظیفه‌ی تولید آنتی‌بادی برای خنثی‌سازی پاتوژن‌ها را بر عهده دارند، در افراد مبتلا به لوپوس توسط اپشتین بار آلوده شده‌اند و همچنین، چه ژن‌هایی در این سلول‌ها فعال شده‌اند تا مولکول‌های آر‌ان‌ای تولید کنند.
در نمونه‌های خون 11 نفر مبتلا به لوپوس، پژوهشگران دریافتند که حدود 25 از هر 10 هزار سلول بی توالی‌یابی‌شده آلوده به اپشتین بار بودند. در مقایسه، در 10 نفر بدون بیماری، تنها بین صفر تا 3 سلول بی از هر 10 هزار سلول توالی‌یابی‌شده آلوده بودند. بیشتر سلول‌های آلوده، از نوع «سلول‌های حافظه بی» بودند که تهدیدات پاتوژنی گذشته را در خود حفظ می‌کنند تا در مواجهه‌های بعدی، واکنش سریع‌تری نشان دهند.
رابینسون و تیمش نشان دادند که این سلول‌های حافظه بی آلوده، ژن‌های ZEB2 و TBX21 را فعال و سپس، زنجیره‌ای از واکنش‌ها را آغاز می‌کنند که موجب تحریک سلول‌های تی کمکی و جذب سلول‌های بی سالم می‌شود. این چرخه فعالیت ایمنی را افزایش می‌دهد، تا جایی که سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم خود حمله‌ور شود.
نقطه عطف در اثبات نقش علّی اپشتین بار در لوپوس، این بود که ویروس با تولید پروتئین EBNA2، سلول‌های حافظه بی را برای چنین عملکردی آماده می‌کند. EBNA2 به ژن‌های ZEB2 و TBX21 متصل می‌شود و فعالیت آن‌ها را پشتیبانی می‌کند. رابینسون می‌گوید: «کشف ما مکانیزمی است که نشان می‌دهد ویروس بسیار شایع اپشتین بار که 95 درصد ما را آلوده می‌کند، اساساً باعث ابتلا به لوپوس می‌شود.»
رابینسون درباره‌ی اینکه چرا بیشتر افراد آلوده به اپشتین بار به لوپوس نیز مبتلا نمی‌شوند، می‌گوید ژنتیک برخی افراد باعث می‌شود سلول‌های بی آن‌ها بیشتر مستعد حمله‌ی اشتباهی به سلول‌های سالم باشند. او می‌افزاید: «ترکیب عفونت اپشتین بار با زمینه‌ی ژنتیکی و محیطی که فرد را مستعد لوپوس می‌سازند، در نهایت به بروز بیماری منجر می‌شود.»
در سال 2022، ارتباط قوی بین اپشتین بار و مولتیپل اسکلروزیس، یک بیماری خودایمنی دیگر، کشف شد و یافته‌های جدید نیز نشان می‌دهد که این ویروس می‌تواند به‌طور گسترده‌تر محرک چنین اختلالاتی باشد.
ترکیب اپشتین بار با زمینه ژنتیکی و محیطی در نهایت منجر به بروز لوپوس می‌شود.
یافته‌های پژوهش همچنین از ابداع واکسن علیه ویروس اپشتین بار که از طریق بزاق منتقل می‌شود، برای پیشگیری احتمالی از طیف وسیعی از بیماری‌های خودایمنی پشتیبانی می‌کند. رابینسون می‌گوید: «واکسن می‌تواند از عفونت اپشتین بار جلوگیری کند و به این ترتیب، ممکن است در آینده از لوپوس نیز پیشگیری کند.» اما او می‌افزاید واکسن نمی‌تواند بیماری را در افرادی که از قبل به اپشتین بار آلوده شده‌اند، مهار کند، زیرا بازبرنامه‌ریزی سلول‌های بی پس از عفونت خیلی زود رخ می‌دهد.
تسوکوس معتقد است هر نوع واکسن برای اپشتین بار، بستگی به هزینه و مقایسه‌ی مزایا با عوارض جانبی دارد، زیرا برای جلوگیری از یک مورد لوپوس ممکن است نیاز باشد بیش از هزار نفر واکسینه شوند.
پژوهش در نشریه‌ی Science Translational Medicine منتشر شده است.