نسیم گیلان - زومیت / جام نقره‌ای 4٬300 ساله‌ای که در فلسطین کشف شده است، قدیمی‌ترین تصویر شناخته‌شده از اسطوره آفرینش را به نمایش می‌گذارد: داستان پیدایش نظم در دل آشوب.
اثر هنری حکاکی‌شده روی یک جام نقره‌ای با قدمت 4٬300 سال که در کرانه باختری فلسطین کشف شده، ممکن است قدیمی‌ترین بازنمایی تصویری شناخته‌شده از اسطوره‌ی آفرینش جهان باشد. پژوهشگران معتقدند این نقوش، داستان شکل‌گیری جهان از دل آشوب اولیه را به تصویر می‌کشند.
بازار ![]()
ابرت هارد زانگر از بنیاد مطالعات لوییان در سوئیس که سرپرستی پژوهش رمزگشایی از جام باستانی را بر عهده دارد، شیفتگی خود را از این کشف پنهان نمی‌کند: «فکر می‌کنم طراحی آن بی‌نظیر است. با چند خط ساده، داستانی بسیار پیچیده را روایت می‌کند.»
جام نقره‌ای که به جام «عین سامیه» (ˁAin Samiya) شهرت دارد، 55 سال پیش در یک مقبره‌ی باستانی در نزدیکی رام‌الله کشف شد. جام حدود 8 سانتی‌متر ارتفاع دارد و به نظر می‌رسد دو صحنه‌ی مجزا روی آن حک شده است. در صحنه‌ی اول، ماری غول‌پیکر در برابر موجودی ترکیبی (کیمرا) با تنه انسانی و پاهای حیوانی قد علم می‌کند. اما در صحنه‌ی دوم، مار شکست‌خورده روی زمین افتاده و بالای سرش، دو پیکر کاملاً انسانی، خورشیدی بزرگ و خندان را در چیزی شبیه به یک قایق آسمانی نگه داشته‌اند.
به‌گزارش نیوساینتیست، تفسیر جدید تیم زانگر این است که صحنه‌ی اول نماد «آشوب» است؛ جایی که خدایی ضعیف (کیمرا) و خورشیدی بی‌قدرت در برابر مار عظیم آشوب قرار دارند. صحنه‌ی دوم اما ظهور «نظم» را نشان می‌دهد: خدایان به شکل انسانی قدرتمند درآمده‌اند، آسمان‌ها از زمین جدا شده‌اند (با نماد قایق آسمانی) و خورشید قدرتمند بر مار شکست‌خورده‌ی آشوب حکمفرما است.
تفسیر تازه نظریه‌های پیشین را به چالش می‌کشد. باستان‌شناسان در دهه 1970 میلادی این نقوش را به اسطوره‌ی آفرینش بابلی «اِنوما اِلیش» نسبت داده بودند. اما زانگر و همکارانش اشاره می‌کنند که جام عین سامیه حدود هزار سال قدیمی‌تر از اولین نسخه‌ی شناخته‌شده از آن اسطوره است و برخلاف داستان بابلی، هیچ صحنه‌ی نبردی روی آن دیده نمی‌شود.
تیم پژوهشی برای تأیید نظریه‌ی خود به شواهد دیگری نیز اشاره می‌کند. آن‌ها می‌گویند متون خط میخی هم‌عصر با جام وجود دارند که از جدایی آسمان و زمین توسط خدایان سخن می‌گویند. شگفت‌انگیزتر اینکه نقشی از یک «قایق آسمانی» مشابه آنچه روی جام است، بر ستونی در محوطه‌ی 11500 ساله «گوبکلی‌تپه» در ترکیه امروزی نیز حک شده است. زانگر می‌گوید: «این 7 هزار سال قدیمی‌تر از جام است» و ممکن است نشان‌دهنده‌ی ریشه مشترک و بسیار کهن‌تر این اساطیر آفرینش در منطقه‌ی هلال حاصلخیز باشد.
با‌این‌حال، همه با این تفسیر تازه موافق نیستند. یان لیسمان، پژوهشگر مستقل، معتقد است این نقوش ممکن است صرفاً حرکت روزانه‌ی خورشید را نشان دهند، نه لزوماً «آغاز» یا «آشوب» کیهانی. سیلوانا شروئر از دانشگاه برن نیز ضمن پذیرش احتمال ارتباط نقوش با آفرینش جهان، ایده‌ی وجود یک ریشه‌ی مشترک برای تمام اساطیر منطقه را «حدس و گمان» می‌داند.
پژوهش در نشریه‌ی Ancient Near Eastern Society Ex Oriente Lux منتشر شده است.