کارنامه تخصیص ارز ۲۸۵۰۰ تومانی

نسیم گیلان - دنیای اقتصاد /بانک مرکزی کارنامه دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی تا پایان مهرماه سال جاری را به‌روزرسانی کرد.
بر اساس این آمار، از ابتدای سال تا پایان مهر 1404، در مجموع 5.7‌میلیارد دلار ارز ترجیحی به وزارت جهاد کشاورزی و 1.7‌میلیارد دلار به وزارت بهداشت تخصیص یافته است. در این بازه زمانی، 1093 شرکت ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند که 1.4‌میلیارد دلار از این مبلغ تنها به یک مجموعه اختصاص یافته است. نکته قابل‌توجه این است که هم‌زمان با تخصیص ارز به ذرت و کنجاله سویا، به‌عنوان خوراک «دام و طیور»، به واردات مستقیم «گوشت قرمز»، «گوشت مرغ» و «تخم‌مرغ» نیز ارز ترجیحی تخصیص داده شده است. با این حال، نرخ تورم نقطه‌ای گوشت قرمز 41 درصد و گوشت مرغ 56 درصد اعلام شده است. این کارنامه تخصیص ارز آن هم در شرایطی که طبق گفته کارشناسان، تنها 30 درصد از یارانه ارز حمایتی به خانواده‌های هدف اصابت کرده است، نشان می‌دهد: بخشی از منابع ارزی به صورت رانت‌ به دریافت‌کنندگان ارز ترجیحی اهدا شده است.
به تازگی جزئیات تخصیص ارز ترجیحی به تفکیک انواع کالاها و شرکت‌های متقاضی تا پایان مهرماه سال جاری منتشر شده است. بر این اساس، از ابتدای سال تا پایان مهرماه سال 1404 در مجموع 5‌میلیارد و 774‌میلیون دلار ارز ترجیحی به وزارت جهاد کشاورزی برای نهاده‌های غذایی و کشاورزی تخصیص داده شده. همچنین یک‌میلیارد و 697‌میلیون دلار ارز ترجیحی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای دارو، تجهیزات پزشکی و واکسن‌ها اختصاص یافته است. 
در این بازه زمانی حدود 1093 شرکت متقاضی ارز ترجیحی بوده‌اند که در این میان شرکت کشت و صنعت مدلل ماهیدشت بیشترین ارز ترجیحی را دریافت کرده و حدود 7.6درصد از سفارشات پذیرفته شده مربوط به این شرکت بوده است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که شش شرکت زیرمجموعه گروه صنعتی مدلل در میان شرکت‌های با بیشترین دریافت ارز بوده و در مجموع حدود 19 درصد از ارز ترجیحی تخصیص یافته را دریافت کرده‌اند. موضوعی که حاکی از تمرکز بالای تخصیص منابع ارزی در میان تعداد محدودی از شرکت‌ها است. 
سیاست تخصیص ارز ترجیحی نخستین بار در بهار سال 1397 با هدف مهار افزایش قیمت کالاهای ضروری، جبران کاهش قدرت خرید مردم و حمایت از اقشار متوسط و کم‌درآمد اجرا شد. مکانیسم اجرایی این سیاست به این صورت است که دولت به شرکت‌های غذایی، دارویی و کشاورزی با نرخی ثابت و پایین تر از نرخ بازار آزاد، ارز تخصیص می‌دهد تا هزینه مواد اولیه تولید کالاهای اساسی و ضروری مردم کمتر شود و از این طریق افزایش قیمت‌ها در گروه کالاهای اساسی و دارویی کنترل شود. از سال 1397 تا 1401 ارز ترجیحی با نرخ 4200 تومانی تخصیص پیدا کرد؛ با این حال این سیاست به دلیل هزینه‌های بالایی که بر دوش بودجه دولت گذاشته بود متوقف شد. دلیل این هزینه‌های بالا بیشتر شدن شکاف میان نرخ ارز ترجیحی و قیمت ارز در بازار آزاد بوده است. با این حال پس از مدتی تخصیص ارز ترجیحی با نرخ بالاتر 28 هزار و 500 تومانی از سر گرفته شد.
چه میزان تامین ارز ترجیحی انجام شده است؟
بانک مرکزی به تازگی جزئیات تخصیص ارز ترجیحی را منتشر کرده است. بر این اساس، از ابتدای سال جاری تا انتهای مهرماه بالغ بر 7‌میلیارد و 471‌میلیون دلار ارز ترجیحی تخصیص داده شده است. در این میان، 77.2 درصد از مجموع ارز ترجیحی به شرکت‌های تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی تخصیص یافته که معادل 5‌میلیارد و 774‌میلیون دلار است. همچنین 22.4 درصد از آن به شرکت‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تخصیص یافته که بالغ بر یک‌میلیارد و 471‌میلیون دلار است.
روز گذشته بانک مرکزی آخرین آمارهای تامین ارز را اعلام کرد. تا تاریخ 21 آبان‌ماه سال 1404، در مجموع 36‌میلیارد ارز تامین شده است که از این مقدار، 9‌میلیارد و 407‌میلیون دلار آن مربوط به کالاهای اساسی و دارو است. اما جزئیات کالاها و شرکت‌هایی که در این بازه ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند اعلام نشده است. 
یارانه‌ای که به سفره مردم نرسید
در میان کالاها، ذرت بیشترین ارز ترجیحی را دریافت کرده است. ذرت یکی از غلات‌های اصلی جهان محسوب می‌شود که نقش کلیدی در امنیت غذایی دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ذرت در ایران در تولید مواد غذایی و سوخت زیستی کاربرد دارد. اما مهم‌ترین کاربرد ذرت به عنوان غذای دام و طیور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود 70 درصد از ذرت وارداتی کشور در واحدهای پرورش دام، مرغداری‌ها و کارخانجات خوراک دام مصرف می‌شود. افزون بر این کنجاله سویا نیز یکی دیگر از منابع غذایی دام و طیور محسوب می‌شود و در میان کالاهای با بیشترین دریافت ارز ترجیحی قرار دارد.
از ابتدای سال جاری تا انتهای مهرماه، یک‌میلیارد و 862‌میلیون دلار ارز به ذرت و 800‌میلیون دلار ارز به کنجاله سویا تخصیص داده شده است. هدف اصلی تخصیص ارز به این گروه کالایی کنترل قیمت گوشت دام و طیور، تخم‌مرغ و لبنیات است. افزون بر این به واردات مستقیم این گروه موادغذایی نیز ارز تخصیص داده شده است. 174‌میلیون دلار به واردات گوشت قرمز، 14‌میلیون دلار به واردات تخم‌مرغ و حدود 2‌میلیون دلار به واردات گوشت مرغ ارز تخصیص داده شده است. به عبارتی هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم بر نهاده‌های تولید یا به عبارتی خوراک دام ارز ترجیحی داده شده است.
با این حال بررسی‌ آمارهای تورمی در مهرماه نشان می‌دهد که مرغ ماشینی 55.8 و گوشت گاو 41.3 درصد افزایش قیمت نسبت به ماه مشابه سال قبل داشته‌اند. افزون بر این در گروه لبنیات، کره پاستوریزه 75 درصد، خامه 68 درصد و ماست 66 درصد افزایش قیمت داشته‌اند. تخم‌مرغ نیز با تورم نقطه‌ای 32 درصدی در این بازه زمانی مواجه بوده است. دانه‌های روغنی تا پایان مهرماه یک‌میلیارد و 202‌میلیون دلار ارز ترجیحی دریافت کرده‌اند، انواع روغن خام، نباتی و پالم نیز 668‌میلیون دلار ارز ترجیحی گرفته‌اند. با این حال روغن نباتی 54.4 درصد افزایش قیمت و روغن مایع 46.8 درصد تورم نقطه‌ای در مهرماه سال جاری ثبت کرده‌اند. طبق آمارهای بانک مرکزی در سال جاری برای واردات برنج نیز 520‌میلیون دلار ارز تخصیص داده شده، با این حال افزایش قیمت برنج خارجی در بازه‌ی یک‌ساله معادل 61.6 درصد بوده است.
بنابراین با وجود تخصیص ارز به صورت مستقیم و غیرمستقیم، تورم این گروه از موادغذایی قابل‌توجه بوده است. به همین دلیل کارشناسان عقیده دارند که ارز ترجیحی در کنترل افزایش قیمت موادغذایی چندان موثر نبوده است. تخصیص ارز با نرخی پایین تر از قیمت بازار آزاد یک رانت ارزی برای تولیدکننده، مصرف‌کننده یا واسطه‌ها ایجاد خواهد کرد. با این حال با توجه آمارهای تورم مواد غذایی برای مصرف‌کنندگان می‌توان نتیجه گرفت که سود ناشی از این رانت به مصرف‌کننده نهایی نرسیده است. مطالعات سازمان برنامه‌و‌بودجه نشان می‌دهد که تنها 30 درصد از اثر یارانه ارزی به مصرف‌کننده نهایی رسیده است. بنابراین 70 درصد از سود یارانه ارزی به واردکنندگان و واسطه‌ها رسیده است.
بازیگران اصلی ارز ترجیحی
بانک مرکزی لیستی از 1093 شرکت دریافت کننده ارز ترجیحی در بازه زمانی فروردین ماه تا مهرماه 1404 منتشر کرده است.
 بر این اساس، شرکت کشت و صنعت مدلل ماهیدشت بیشترین ارز ترجیحی را دریافت کرده که بالغ بر 571‌میلیون دلار بوده است. پس از آن آوا تجارت صبا بیشترین دریافت ارز را داشته و حدود 396‌میلیون دلار ارز به این شرکت تخصیص داده شده است. 
این دو شرکت زیرمجموعه گروه صنعتی مدلل هستند. علاوه بر این شرکت‌ها، سایر شرکت‌های زیرمجموعه این گروه نیز در میان شرکت‌های با بیشترین دریافت ارز ترجیحی قرار دارند. در مجموع حدود 19 درصد از کل ارز ترجیحی به شش زیرمجموعه‌ی این گروه تخصیص داده شده که حاکی از تمرکز منابع ارز ترجیحی در میان تعداد محدودی از شرکت‌ها است. همچنین دو شرکت گسترش بازرگانی دارو درمان پارس با 1752 دلار و تچرا فارمد با 1454 دلار کمترین ارز ترجیحی را دریافت کرده‌اند و در انتهای لیست قرار دارند.