فن گرانی بر پیکر معیشت کارگران

نسیم گیلان - مهر /تبصره 2 ماده 41 قانون کار می‌گوید، حداقل مزد بدون آنکه مشخصات جسمی و روحی کارگران و ویژگی‌های کار محول شده را مورد توجه قرار دهد باید به اندازه‌ای باشد تا زندگی یک خانواده را تامین کند.
کاهش درآمد کشور، استهلاک سرمایه‌های ثابت، تهیه محصولات وارداتی با قیمت بالاتر به دلیل دور زدن تحریم‌ها، کاهش قدرت خرید جامعه، اقتصاد بیمار و… عواملی است که امروز کشور را درگیر خود کرده است.
سالانه سهمیه بودجه‌ای اقلام اساسی در حال کاهش و قیمت آنها در حال افزایش است؛ تنش این تغییر روز به روز بیشتر در زندگی مردم خود را نشان می‌دهد. راه حل مسئولان و مدیران کشوری هم گفتار درمانی بوده که امروز دیگر برای مردم رنگ باخته است.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم سالانه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در اسفند 1403 به عدد 32.5 درصد رسید.

این رقم در فروردین 1404 با حدود یک درصد افزایش در کمتر از یک ماه به 33.2 درصد افزایش یافت.

امروز هم با گذشت 6 ماه به 38.9 درصد در مهر ماه رسیده است.

جنگ و ستیز افزایش مستمر نرخ تورم و تعیین دستمزد ثابت
در حالی که حداقل دستمزد جامعه کارگری یک بار در سال تعیین می‌شود و حداقل دستمزد، سقف آن از سوی کارفرمایان معنی می‌شود، سفره حداقلی مردم به ویژه قشرهای آسیب‌پذیر در حال آب رفتن است. هزینه‌های درآمدی دولت که با دخل وی همخوانی ندارد بیشترین فشار را به جامعه کارگری وارد می‌کند.
دولت برای تأمین کسری بودجه خود به مالیات‌ستانی به هر شیوه و روشی روی آورده و اندر تفاوت این مالیات‌ستانی در کشور ما با جهان اول باید به نحوه هزینه‌کرد آن اشاره کرد. مالیات در کشورهایی با اقتصاد پویا هزینه‌ای برای به‌سازی زیرساخت‌ها و آبادانی کشور است، اما در ایران برای ترمیم زخم‌های کهنه‌ای که سال‌ها است گریبانگیر اقتصاد کشور را گرفته و در شرایط تحریمی صدای شکستن استخوان‌های آن، راه‌چاره‌ای جز راهکارهای مسکّن‌وار نگذاشته است.
بازی فقر و ناکارآمدی
فرشاد مؤمنی یکی از اندیشه‌پردازان حوزه دین و اقتصاد با تاکید بر اینکه وعده فقرزدایی به فقر مضاعف انجامیده است، نسبت به سیاست‌های تورمی دولت و فریب ساختاری در اقتصاد ایران هشدار داده و گفته، در روزهایی که رئیس‌جمهور و مسئولان اقتصادی دولت از جمله مدیران سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، اظهارات نسنجیده و غیرواقع‌بینانه درباره وضعیت اقتصادی کشور را خیلی بی‌پرواتر و پرتکرارتر از گذشته بیان می‌کنند، گزارش‌های رسمی واقعیت تلخی را آشکار می‌کند. داده‌های مهر ماه از تورم و آمار فقر، نشان می‌دهد که نتیجه سیاست‌های اخیر، نه بهبود معیشت مردم، بلکه گسترش فقر، گرانی و فشار معیشتی بی‌سابقه بر اکثریت جامعه بوده است.
به گفته وی، وعده‌های فقرزدایی، عدالت و سلامت که در ابتدای کار دولت مطرح شد، اکنون جای خود را به افزایش قیمت نان، غلات، لبنیات، مسکن و آموزش داده‌اند. این روند نشانه‌ای از تسلیم شدن سیاست‌گذاران در برابر مافیاهای قدرت و ثروت است که با دستکاری قیمت‌های کلیدی، امنیت معیشتی مردم را به خطر انداخته‌اند.

این اندیشمند در ادامه سخنان خود به تورم کالاهای اساسی و فشار بر معیشت مردم می‌پردازد و توضیح می‌دهد، مطابق داده‌های رسمی، نان و غلات با رشد 98 درصدی در صدر تورم نقطه‌به‌نقطه قرار دارد. این رقم از آن جهت نگران‌کننده است که بیش از 60 درصد جمعیت کشور قوت غالب خود را از این گروه کالا تأمین می‌کنند. در ادامه، میوه با رشد 94 درصد، سبزیجات با 77 درصد، گوشت و مرغ با 70 درصد و لبنیات و تخم‌مرغ با 65 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند.
این آمارها نشان می‌دهد که بیشترین نرخ‌های تورم در کالاهای ضروری خانوارهای کم‌درآمد رخ داده و سیاست‌های اخیر عملاً فشار اصلی را متوجه دهک‌های پایین جامعه کرده است.

وی با تاکید بر اینکه دولت باید در حوزه خط فقر شفاف عمل کند یادآور شد، از سخنگوی دولت می‌خواهم شرافت حرفه‌ای به خرج دهد و گزارش‌های وزارت کار درباره فقر را منتشر کند تا مردم ببینند وضعیت جمعیت زیر خط فقر مطلق چگونه تغییر کرده است. وزیر کار و سخنگوی دولت هر دو باید در این زمینه گزارش‌ها را حداقل به اطلاع مقامات کلیدی کشور برسانند.
مؤمنی در ادامه به نرخ تورم در حوزه سلامت و درمان پرداخت و بیان کرد، در کنار کالاهای خوراکی، هزینه‌های خدمات عمومی نیز جهش قابل‌توجهی داشته است. نرخ رشد هزینه‌های بهداشت و درمان در مهر ماه به 48 درصد رسیده است. در بسیاری از سال‌ها، هر یک واحد تورم عمومی باعث افزایش 2.5 برابری هزینه‌های سلامت می‌شود. به همین دلیل، جمعیتی که تنها از ناحیه هزینه‌های درمانی به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند، از سال 1389 تاکنون چندین برابر شده‌اند.

وی به گلایه می‌گوید، قرار بود دولت عدالت در سلامت را برقرار کند، اما رشد هزینه‌های درمانی 48 درصدی، بسیاری از مردم را از همین مسیر به زیر خط فقر سوق داده است. رشد هزینه‌های آموزشی نیز 47 درصد اعلام شده در حالی که این عدد در حمل‌ونقل 44 درصد و اجاره مسکن 43 درصد است.
این حوزه‌ها که از ارکان اصلی زندگی خانوارها به شمار می‌روند، بیشترین فشار را به فقرا وارد کرده و رشد قیمتی آنها نیز از میانگین نرخ تورم رسمی بالاتر است.
کارگران برای تأمین معاش وام می‌گیرند
سمیه گلپور، نماینده جامعه کارگری با انتقاد از وضعیت دستمزد کارگران و عدم رغبت جوانان به کار تولید، پیش‌تر به خبرنگار مهر گفته بود، تا بحران دستمزد برای اشتغال کارگر وجود دارد و کارگر باید وام بگیرد تا معیشت خود را تأمین کند چون حقوقش کفاف هزینه‌های زندگی ماهانه‌اش را نمی‌دهد، وضعیت بازار کار ایران درست نخواهد شد.
رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران اظهار کرد، کدام منطق اقتصادی می‌گوید یک خانواده با درآمد ماهانه 15 میلیون تومان می‌تواند زندگی کند. اما متأسفانه کارفرمایان و دولت به بیش از این حقوق دریافتی راضی نمی‌شوند. از این رو، بازار کار با کارگران خارجی چه قانونی و چه غیرقانونی پوشش داده می‌شود.
حساسیت دولت در تعیین حداقل دستمزد باید به بازار کالاهای اساسی تسری پیدا کند
شورای عالی کار که متشکل از نمایندگان جامعه کارگری، کارفرمایی و دولت است بر اساس قانون باید ماهانه حداقل یک بار تشکیل جلسه بدهد؛ اما بیش از 7 ماه از سال می‌گذرد که این شورای که تصمیم‌گیر در برخی مسائل جامعه کارگری، جلسه‌ای نداشته است.
در حالی که افزایش قیمت کالاهای مصرفی روند تصاعدی داشته نمایندگان 3 جامعه در سکوت، به انتظار پایان سال و تعیین حداقل دستمزد هستند. اقشار کارگر هر سال ضعیف‌تر از سال قبل با شکافی که بین دستمزد آنها و نرخ تورم وجود دارد که ماهانه هم عمیق‌تر می‌شود، صدای‌شان از سوی دولت شنیده نمی‌شود.
محمدرضا تاجیک، نماینده جامعه کارگری پیش‌تر به خبرنگار مهر گفته بود، مهمترین مؤلفه در حوزه تعیین دستمزد و سبد معیشت کارگران تبصره 2 ماده 41 قانون کار است و این ماده قانونی زمانی محقق می‌شود که شرکای اجتماعی با یکدیگر به یک اتفاق نظری برسند.
تبصره 2 ماده 41 قانون کار می‌گوید «حداقل مزد بدون آنکه مشخصات جسمی و روحی کارگران و ویژگی‌های کار محول شده را مورد توجه قرار دهد باید به اندازه‌ای باشد تا زندگی یک خانواده که تعداد متوسط آن توسط مراجع رسمی اعلام می‌شود را تأمین نماید».
این عضو شورای عالی کار در ادامه سخنان خود عنوان می‌کند، در حوزه اقلام غیرخوراکی، عمده عدد در حوزه مسکن است؛ مسئله در شورای عالی کار اختلاف نظر روی عدد حداقلی، میانگین و حداکثری است. اگر پرسیده شود چرا جلسات کمیته مزد طولانی است به این برمی‌گردد که کف قیمت مرکز آمار ایران در برخی مواقع غیر قابل دسترس است. برخی نرخ‌ها استثنا در یک مقطع خاص زمانی و در یک فروشگاه خاص ملاک عمل، نرخ تورم اقلام خوراکی قرار می‌گیرد در حالی که قیمت‌های معمول متفاوت با آنها است که عموم مردم خرید می‌کنند.
وی تاکید کرد که از سوی دیگر وقتی قرار است اعداد برای سبد معیشت محاسبه شود استناد به نرخ‌ها باید از یک مرجع رسمی و مورد تاکید باشد و در حال حاضر این عددها یا از مرکز آمار ایران یا بانک مرکزی باید گرفته شود. به همین دلیل در برخی بخش‌ها برای اجماع چالش وجود دارد.
وی با اشاره به تغییرات سبد غذایی ارائه شده از سوی وزارت بهداشت، یادآوری کرد، در چند سال اخیر با افزایش قیمت گوشت قرمز این قلم با تخم مرغ جایگزین شده یا مقدار در نظر گرفته مواد غذایی روند کاهشی داشته است. در واقع باید گفت در تعیین دستمزد حداقلی جامعه کارگری با چالش‌های زیاد و ابعاد گسترده مواجه هستیم.
در حالی که برای تعیین حداقل دستمزد کارگران که حداکثر آن می‌شود نمایندگان دولتی و کارفرمایی با این حساسیت جلو می‌روند که همین تصمیم‌سازان در نهایت دست‌اندرکار افزایش قیمت‌ها در تولید و غیر تولید هستند.
همچنین لازم به یادآوری است که دولت در چنین شرایطی یارانه نقدی و غیر نقدی (کالابرگ الکترونیک) برخی از کارگران را نیز حذف کرده است.
تاجیک تاکید دارد، نمایندگان جامعه کارگری از اعضای دولتی این شورا درخواست تشکیل جلسه با اولویت سبد معیشت، قدرت خرید جامعه کارگری و حق مسکن آنها را دارد. این مسائل نباید به پیک زمانی پایان سال و زمان تعیین حداقل دستمزد موکول شود و قرار باشد کل مسائل طی چند جلسه فشرده، پیگیری و بررسی شود.
روند کاهش قیمت کالاها در بازار جهانی و افزایش در ایران
رصد بازار مواد غذایی نشان می‌دهد قیمت این اقلام در ایران روند افزایشی و در جهان روند کاهشی دارد. به عنوان مثال، در حالی قیمت محصولات کشاورزی از جمله اقلامی مثل برنج در کشور روند افزایشی دارد که در بازار جهانی رو به کاهش است.
بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، قیمت جهانی مواد غذایی در ماه اکتبر (مهر و آبان) برای دومین ماه پیاپی کاهش یافته است. این روند ناشی از عرضه فراوان محصولات کشاورزی در بازار جهانی بوده است.

بر اساس این گزارش، شاخص قیمت مواد غذایی این سازمان که تغییرات بهای گروهی از کالاهای اساسی غذایی در سطح جهان را رصد می‌کند، در ماه اکتبر به 126.4 واحد رسید؛ در حالی که این شاخص در سپتامبر 128.5 واحد بود.
فائو گزارش داده شاخص قیمت شکر در اکتبر بار دیگر 5.3 درصد کاهش یافت و به پایین‌ترین سطح از دسامبر 2020 رسید. علت این کاهش، افزایش تولید در برزیل، رشد پیش‌بینی‌شده تولید در تایلند و هند و افت بهای جهانی نفت خام بوده است.

شاخص لبنیات نیز 3.4 درصد افت کرد که دلیل آن نیز کاهش قیمت پودر شیر و کره عنوان شد. فائو در این گزارش اضافه کرد، افت قیمت کره به دلیل افزایش عرضه صادراتی از اتحادیه اروپا و نیوزیلند رخ داده است.

در مقابل این ریزش قیمت‌ها در بازار جهانی لبنیات به دلیل کاهش نرخ شیر، این قیمت‌ها در ایران از ابتدا سال تا کنون، از ارزان‌ترین برندها تا گران‌ترین آنها روند افزایشی داشته است.
این روزها هم با کمبود و گرانی نهاده دامی و نیز شیوع تب برفکی افزایش قیمت‌ها، روی مدار تند در حال رقابت با حداقل دستمزد کارگران و مانده‌های سفره مردم است.
همچنین بنا بر گزارش فائو، شاخص گوشت مرغ در بازار جهانی پس از 8 ماه افزایش متوالی، در ماه اکتبر 2 درصد کاهش یافت؛ اما در مقابل گوشت مرغ، بهای گوشت گاو به دلیل تقاضای بالا در بازار جهانی همچنان روند صعودی دارد.
بازار جهانی و حرکت خلاف جهت قیمت کالاهای اساسی در بازار ایران
در حالی نرخ گوشت مرغ در بازار جهانی پایین آمده که در ایران این قیمت پیشروتر از قیمت مصوب دولت در حال عرضه است. مهر ماه نرخ مصوب گوشت مرغ و تخم‌مرغ مشخص شد اما پس از تصویب قیمت‌ها، هر دو کالای اساسی بالاتر از این قیمت و گران‌تر از ابتدا سال در حال عرضه و فروش است.
آخرین قیمت این دو پروتئین حیوانی، گوشت مرغ هر کیلو گرم 155 هزار تومان و هر شانه تخم‌مرغ 30 عددی با وزن حدود 1.8 کیلو گرم بین 189 تا 220 هزار تومان در حال فروش است. نرخ مصوب آنها به ترتیب 137.500 تومان و 184 هزار تومان تعیین شده است.
برخی کالاها مانند فرآورده‌های لبنی، حبوبات، گوشت قرمز و… افزایش قیمت آنها مستمر و ادامه‌دار بوده بعضی از اقلام دیگر مانند کنسرو ماهی، ماکارونی و… 2 دو بار (خرداد و مهر) افزایش را از ابتدا سال تا کنون تجربه کرده‌اند.
در ادامه مقایسه قیمتی برخی کالاهای اساسی در 3 مقطع زمانی هفته پایانی اسفند 1403، هفته میانی فروردین و مهر 1404 انجام شد که نتایج آن در جدول زیر قابل مشاهده است.
نکته اول: برای محاسبه درصد تغییرات (کاهش و افزایش‌ها) کف قیمت‌ها لحاظ شده است.

کالاهای اساسی	قیمت 30 اسفند 1403	قیمت 16 فروردین 1404	درصد	قیمت 15 مهر 1404	درصد نسبت به قیمت اسفند	درصد نسبت به قیمت فروردین
شقه، سردست و راسته گوسفند	760-780	710-850	6.6-	780-870	2.6	9.9
گوشت ران گوسفندی	980-1000000	1100000	12.24	1080000-1090000	10.2	1.8-
گوشت سردست گوساله	570	570	0.0	780-900	36.8	36.8
گوشت ران گوساله	600	600	0.0	940-950	56.7	56.7
گوشت چرخ کرده مخلوط	275-485	395-500	43.6	699-800	154.2	76.10
گوشت مرغ	97	109	12.4	155	59.8	42.2
گوشت چرخ کرده مرغ	170	190	11.8	220	29.4	15.8
تخم مرغ (شانه 30 عددی)	99.800-150	99.800-150	0.0	189-220	89.4	89.4
قزل‌آلا	219-230	219-230	0.0	355	62.1	62.1
ماست 900 گرمی	41	41	0.0	55	34.1	34.1
کره حیوانی 50 گرمی	31-33	31-33	0.0	35-39	13	13
خامه استریل 200 گرمی	34.600-55.900	34.600-55.900	0.0	55.500-68	60.4	60.4
شیر بطری کم چرب	34	34	0.0	37.500	10.3	10.3
شیر بطری پر چرب	28	28	0.0	48	71.4	71.4
ماکارونی 500 گرمی قطر 1.5	24	24	0.0	-	-	-
ماکارونی 700 گرمی قطر 1.2	33	33	0.0	47	42.4	42.4
قند	55	55	0.0	89	61.8	61.8
شکر	44.500-49	49	10.1	59-69	32.6	20.4
روغن آفتابگردان 1.35 لیتری (سرخ کردنی)	105.800	-	-	132.200	25	-
کنسرو ماهی 180 گرمی	87.500-99.800	87.500-99.800	0.0	119.900	37	37
رب گوجه فرنگی (قوطی 800 گرمی)	59.900-85	59.900-85	0.0	99.800	66.6	66.6
برنج هاشمی	185	185	0.0	330-370	78.4	78.4
لوبیا چیتی فله‌ای و بسته بندی	279.900	-	-	614.905	146.5	-
لوبیا قرمز بسته بندی فروشگاهی (900 گرم)	221.900	-	-	449.910	102.8	-
لوبیا سفید بسته بندی فروشگاهی (900 گرم)	-	-	-	499.940	-	-
عدس بسته بندی فروشگاهی (900 گرم)	219.900	219.900	0.0	219.920	0.0	0.0
نخود بسته بندی فروشگاهی (900 گرم)	227.900	227.900	0.0	239.800	5.2	5.2
چای ایرانی 450 گرم	189.900	189.900	0.0	189.900	0.0	0.0
چای خارجی 500 گرمی	469.900	469.900	0.0	614.905	30.9	30.9

نکته دوم: کاهش قیمت گوشت شقه گوسفندی فروردین 1404 نسبت به اسفند 1403 بیشتر به نو و کهنه بودن گوشت برمی‌گردد. این موضوع شامل گوشت ران گوسفندی و تفاوت قیمت رو به کاهش مهر ماه نسبت به فروردین ماه نیز می‌شود.
نکته سوم: افزایش بیش از 154 درصدی گوشت قرمز چرخ کرده از اسفند 1403 تا مهر 1404 مربوط به این است که در این مقطع زمانی (اسفند 1403) بسته‌های گوشت چرخ کرده دولتی به شکل محدود در فروشگاه‌های زنجیره‌ای توزیع می‌شد که در سال 1404 متوقف شد.
نکته چهارم: در گروه لبنیات، فرآورده‌هایی مثل ماست و شیر، قیمت‌های برندی که ارزان‌ترین محصول را به بازار عرضه می‌کند در جدول هفتگی رصد کالاهای اساسی ملاک قرار گرفته است. بیشترین افزایش قیمت‌ها در فرآورده‌های لبنی پرمصرف مربوط به برندهای گران‌قیمت در این بازار است.
نکته پنجم: برخی اقلام که نرخ آنها در یکی از این 3 مقطع زمانی خالی است مانند روغن خوراکی، مربوط به این موضوع است که در 3 تا 4 ماه نخست سال توزیع این کالای پرمصرف روزانه، قطره چکانی و محدود انجام می‌شد.
نکته ششم: عدس در بین حبوبات نسبت به سایر انواع این گروه، افزایش قیمت کمتری را تجربه کرده است. اما اگر در جدول مقایسه 3 مقطع زمانی این افزایش 0.0 درصد درج شده مربوط به این است که رصد هفتگی بازار حبوبات در نیمه دوم سال، برندهای ارزان‌قیمت‌تر جایگزین برندهایی با قیمت بالاتر شده‌اند؛ زیرا برندهایی که قیمت بالایی داشتند به دلیل نوسان نرخ‌ها و افزایش نجومی قیمت‌ها از وزن محصولات کاسته‌اند و بسته‌های 800 گرمی و حتی 500 گرمی جایگزین بسته‌های 900 گرمی شده‌اند.
همچنین لوبیا سفید بیش از دو سال است که توزیع بسته‌بندی فروشگاهی آن به حداقل رسیده و بیشتر اوقات در این فروشگاه‌ها موجودی ندارد و افراد باید آن را از سوپرمارکت‌ها به شکل فله‌ای (بدون بسته‌بندی) خریداری کنند.
گفتنی است، نان نخستین کالای مصرفی خانوار ایرانی است که حدود 45 درصد کالری روزانه آنها را تأمین می‌کند اما در جدول کالاهای اساسی قرار نگرفته است. امسال قیمت نان‌های سنتی نیز بیش از 25 درصد افزایش پیدا کرده و حتی در برخی از استان‌ها این افزایش 2 بار رخ داده است.