نسیم گیلان - ایسنا / سکته مغزی یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر و ناتوانی در جهان است و همچنان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به شمار می‌آید. پژوهش‌های جدید به بررسی راهکارهای طبیعی برای کاهش آسیب‌های ناشی از این بیماری پرداخته‌اند.
سکته مغزی، به‌عنوان دومین علت مرگ و سومین علت ناتوانی طولانی‌مدت، میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. عوامل خطر متعددی مانند فشار خون بالا، دیابت، سیگار کشیدن و سبک زندگی کم‌تحرک احتمال ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. در سکته ایسکمیک، انسداد یا کاهش جریان خون به بخشی از مغز باعث محروم شدن سلول‌های عصبی از اکسیژن و مواد غذایی شده و ظرف چند دقیقه به مرگ سلولی منجر می‌شود. در نوع هموراژیک، ترکیدن یا نشت یک رگ خونی موجب خونریزی در مغز و فشار بر سلول‌ها می‌شود که آسیب‌های جدی به دنبال دارد. اهمیت دریافت کمک فوری پزشکی در این شرایط به‌قدری بالاست که می‌تواند سرنوشت بیمار را به‌طور کامل تغییر دهد.
بازار ![]()
افزون بر مشکلات فوری، سکته باعث افزایش تولید رادیکال‌های آزاد در مغز می‌شود؛ ترکیباتی شیمیایی که در صورت افزایش بیش از حد می‌توانند به مولکول‌های حیاتی مانند پروتئین‌ها و DNA آسیب وارد کنند. این فرآیند در نهایت باعث مرگ سلولی و تشدید آسیب‌ها می‌شود. بدن انسان مکانیزم‌های دفاعی خاصی برای مقابله با این ترکیبات دارد، اما در شرایط سکته، این دفاع‌ها کافی نیستند. تحقیقات نشان داده‌اند برخی آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی توانایی مقابله با رادیکال‌های آزاد و جلوگیری از تخریب سلول‌ها را دارند. از همین رو، در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به استفاده از ترکیبات طبیعی از منابع گیاهی و حیوانی برای پیشگیری یا درمان سکته مغزی معطوف شده است.
در همین زمینه، مهدی تمجید از گروه علوم جانوری و بیوتکنولوژی دانشگاه شهید بهشتی با همکاری دانشگاه محقق اردبیلی، مطالعه‌ای مروری انجام داده‌اند که به بررسی نقش ترکیبات طبیعی در محافظت و ترمیم آسیب‌های ناشی از سکته مغزی پرداخته است. این پژوهش به جای تمرکز صرف بر نتایج بالینی، بر مسیرهای زیستی و مکانیسم‌های اثرگذاری این ترکیبات در سطح سلولی توجه ویژه داشته است.
برای انجام این پژوهش، محققان 70 مقاله علمی منتشرشده در پایگاه‌های معتبر بین‌المللی مانند PubMed، Scopus و ISI را بررسی کردند. این مقالات بین سال‌های 2018 تا 2024 منتشر شده‌اند و حدود 80 درصد آنها بر اساس مدل‌های حیوانی و 20 درصد بر اساس مطالعات بالینی بودند. تمرکز اصلی بر بررسی اثرات حفاظتی ترکیبات طبیعی و مکانیسم‌های آنها در کاهش آسیب‌های ناشی از سکته مغزی بود.
یافته‌های این مرور نشان دادند که ترکیبات طبیعی به دلیل داشتن عوارض جانبی کمتر در مقایسه با بسیاری از داروهای موجود، می‌توانند جایگزین یا مکملی مناسب برای روش‌های درمانی رایج باشند. این ترکیبات نه‌تنها در کاهش آسیب‌های اولیه مؤثر هستند، بلکه در بهبود روند ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده نیز نقش دارند.
نتایج این مطالعه که در فصلنامه «مطالعات علوم پزشکی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ارومیه منتشر شده‌اند، همچنین تأکید می‌کنند که مواد طبیعی با اثرات ضدالتهابی و توانایی در کاهش تورم مغزی می‌توانند به کاهش حجم آسیب‌های ناشی از سکته کمک کنند. چنین ویژگی‌هایی باعث شده است که این ترکیبات به‌عنوان گزینه‌ای امیدبخش برای تحقیقات گسترده‌تر معرفی شوند.
بر این اساس مشخص شد برخی ترکیبات مانند ترپن‌ها (به‌ویژه عصاره گیاه جینکوبیلوبا) نسبت به دیگر مواد طبیعی، پتانسیل بالاتری برای محافظت از مغز دارند. دلیل این موضوع، توانایی همزمان آنها در ایجاد اثرات ضدالتهابی و بهبود جریان خون است. علاوه بر آن، موادی مانند رسوراترول و کورکومین به دلیل عملکرد چندجانبه بر فرآیندهای التهابی و اکسیداتیو، به‌عنوان ترکیبات کلیدی برای ورود به مطالعات بالینی آینده پیشنهاد شده‌اند.
با این حال، پژوهشگران به محدودیت‌های مطالعات کنونی نیز اشاره کرده‌اند. بیشتر تحقیقات روی حیوانات انجام شده‌اند، در حالی که بیماران انسانی معمولاً شرایطی مانند دیابت یا فشار خون بالا دارند که می‌تواند نتایج را تغییر دهد. از این رو، نیاز به مطالعات دقیق‌تر و جامع‌تر بر روی جمعیت انسانی احساس می‌شود.
همچنین، چالش‌هایی مانند زیست‌فراهمی پایین برخی ترکیبات طبیعی مطرح است که می‌تواند اثربخشی آنها را محدود کند. برای رفع این مشکل، استفاده از فناوری‌های نوین مانند نانوحامل‌ها و سیستم‌های پیشرفته دارورسانی پیشنهاد شده است که می‌تواند کارایی این مواد را افزایش دهد و ایمنی بیشتری برای بیماران به همراه داشته باشد.
انتشار این پژوهش نشان‌دهنده اهمیت روزافزون تحقیقات میان‌رشته‌ای در حوزه علوم زیستی و پزشکی است و می‌تواند مسیری نو برای توسعه درمان‌های طبیعی و کم‌عارضه در سکته مغزی فراهم آورد.