نسیم گیلان - زومیت / مورچه‌ها تقریباً تمام خشکی‌های زمین را تسخیر کرده‌اند؛ جمعیت شگفت‌انگیز 20 کوادریلیونی آنها، از مجموع تمام پستانداران و پرندگان وحشی سنگین‌تر است.
ادوارد ویلسون، زیست‌شناس برجسته آمریکایی زمانی حشرات و دیگر بی‌مهرگان را به‌عنوان موجودات کوچکی توصیف کرد که جهان را روی دست می‌چرخانند؛ وقتی پراکندگی مورچه‌ها را در سراسر سیاره ببینید، سخت است با او مخالفت کنید. این موجودات کوچک و خستگی‌ناپذیر تقریباً تمام خشکی‌های سیاره ما را به استثنای چند منطقه‌ی دورافتاده، به قلمرو خود درآورده‌اند.
بازار ![]()
در وهله‌ی اول، این پرسش مطرح می‌شود: تعداد مورچه‌ها چقدر است؟ خوشبختانه دانشمندان قبلاً این مسئله را محاسبه کرده‌اند. پژوهشی در سال 2022، با ارائه‌ی برآوردی محتاطانه نشان داد که جهان میزبان 20 کوادریلیون مورچه است. این عدد به‌معنی 20 میلیون میلیارد و درمجموع معادل 12 مگاتن کربن خشک است.
کربن خشک در مطالعات بوم‌شناسی و زیست‌توده، به مقدار کربنی اطلاق می‌شود که پس از حذف کامل آب از بدن موجودات زنده باقی می‌ماند. درنتیجه، تخمین پژوهشگران بدین معنی است که اگر تمام مورچه‌های جهان خشک شوند و تنها کربن آلی تشکیل‌دهنده بدنشان باقی بماند، جرم کل این کربن به 12 میلیون تن می‌رسد. این عدد شگفت‌انگیز از مجموع زیست‌توده‌ی تمام پرندگان و پستانداران وحشی روی زمین بیشتر و معادل 20 درصد زیست‌توده‌ی کل انسان‌ها است.
تیم پژوهشی با ترکیب حدود 500 مطالعه روی مورچه‌های زمینی و درخت‌زی در بیشتر زیست‌بوم‌های عمده‌ی خشکی، به تخمین کلی یادشده رسیدند. اما پژوهشگران تأکید می‌کنند که این آمار هنوز یک «تخمین محافظه‌کارانه» است، زیرا بسیاری از مورچه‌هایی که هرگز لانه را ترک نمی‌کنند و جمعیت مناطق کمتر مطالعه‌شده، در این محاسبه لحاظ نشده‌اند.
افزون‌براین، جمعیت 20 کوادریلیونی مورچه‌ها به‌طور یکنواخت در سراسر جهان پراکنده نشده است. بیشترین تراکم مورچه‌ها در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دیده می‌شود. در واقع، نزدیک به دوسوم از آنها تنها در دو زیست‌بوم زندگی می‌کنند: جنگل‌های مرطوب استوایی و ساواناهای استوایی. تراکم مورچه‌هایی که روی زمین زندگی می‌کنند، در جنگل‌ها چهار برابر بیشتر از بوته‌زارها است؛ در حالی که بیشترین تعداد مورچه‌های آذوقه‌یاب زمینی در مناطق خشک یافت می‌شود.
با وجود بیش از 15٬700 گونه و زیرگونه‌ی شناخته‌شده، مورچه‌ها تقریباً همه‌جا حاضر هستند و از زمان پیدایششان در حدود 140 تا 168 میلیون سال پیش، به طور گسترده‌ای پراکنده شده‌اند. امروزه مورچه‌ها را می‌توان به‌جز جنوبگان در تمام قاره‌های زمین یافت. همچنین، هیچ گونه‌ی بومی از مورچه در ایسلند، گرینلند، بخش‌هایی از پلی‌نزی شرقی و چند جزیره‌ی بسیار دورافتاده دیگر وجود ندارد.
می‌خواهید خودتان ببینید که مورچه‌ها چگونه در سرتاسر جهان پراکنده شده‌اند؟ تعداد کل گونه‌های یافت‌شده در هر کشور یا منطقه را می‌توانید در وب‌سایت antmaps.org به‌صورت تعاملی بررسی کنید.
اما راز موفقیت جهانی مورچه‌ها در تسخیر زمین چیست؟ آنها ممکن است این روزها تقریباً در همه‌جا حضور داشته باشند، اما همیشه این‌گونه نبوده است. متیو نلسن، پژوهشگر در موزه فیلد شیکاگو و نویسنده‌ی اصلی مقاله‌ای در سال 2023، می‌گوید: «وقتی امروز به سراسر جهان نگاه می‌کنید، می‌توانید مورچه‌ها را تقریباً در هر قاره‌ای ببینید. آنها تمام این زیستگاه‌های مختلف و حتی ابعاد مختلف آن زیستگاه‌ها را اشغال می‌کنند.»
نلسن افزود: «ما در تلاش هستیم تا بفهمیم که چگونه آنها توانستند از یک جد مشترک واحد تنوع پیدا کنند و تمام این فضاهای مختلف را تحت اشغال خود درآوردند.» نلسن و همکارانش دریافتند که در 60 میلیون سال گذشته، مورچه‌ها در کنار گیاهان تکامل یافته و ظاهراً از همتایان برگ‌دار خود پیشی گرفته‌اند. او توضیح می‌دهد:
در آن زمان، برخی از گیاهان در جنگل‌ها تکامل یافتند تا بخار آب بیشتری را از طریق حفره‌های ریز در برگ‌های خود بیرون بدهند؛ به‌طوری که محیط مرطوب‌تر و بیشتر شبیه جنگل بارانی شد. در واکنش به این تغییر، برخی مورچه‌ها لانه‌های خود را که عمدتاً زیرزمینی بود، به بالای درختان منتقل کردند.
به‌طرز مشابه، هنگامی که گیاهان گلدار از جنگل‌ها گسترش یافتند و شروع به تشکیل کلونی در مناطق خشک‌تر کردند، مورچه‌ها نیز از آنها پیروی کردند و تکامل بسیاری از گونه‌های مورچه را که امروزه زنده هستند، رقم زدند.
در نهایت، به نظر می‌رسد جهان متعلق به مورچه‌ها است و ما فقط در آن زندگی می‌کنیم، مگر اینکه ساکن جنوبگان باشید.