نسیم گیلان - ایسنا /زعفران ایران با قدمتی هزاران ساله و سهم 90 درصدی در بازار جهانی، امروز بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قاچاق قرار گرفته است. بخش قابل‌توجهی از محصول کشور به افغانستان منتقل، در آن‌جا بسته‌بندی و با نام این کشور به بازارهای جهانی عرضه می‌شود؛ روندی که نه تنها سودی برای دولت و صادرکنندگان ندارد، بلکه جایگاه تاریخی و برند ملی طلای سرخ ایران را در دنیا تضعیف می‌کند.
زعفران، طلای سرخ ایران، محصولی با قدمتی بیش از 3000 سال است که نه تنها به عنوان یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان شناخته می‌شود، بلکه سهم ایران در تولید جهانی آن حدود 90 درصد است. این محصول منحصر به فرد علاوه بر ارزش غذایی و دارویی، نقشی حیاتی در اقتصاد کشاورزی و صادرات کشور دارد و جایگاه آن در بازارهای بین‌المللی نماد توانمندی و کیفیت بالای محصولات ایرانی است. هر چند زعفران ایران همواره از تقاضای جهانی بالایی برخوردار بوده، اما سیاست‌های ارزی، خشکسالی و مشکلات زیرساختی، مسیر صادرکنندگان را با چالش مواجه کرده و تهدیدی برای حفظ این جایگاه تاریخی به شمار می‌رود.
اما این در حالیست که مقامات طالبان ادعا کرده‌اند که زعفران ایران بی کیفیت است و ضرورتی نمی‌بینند که با زعفران بی کیفیت ایران وجهه زعفران افغانستان را دچار آسیب کنند!
بازار ![]()
در حالی که این محصول جزو کالاهای استراتژیک تولیدی ایران است، به همان میزان که صادرات آن در حال کاهش است، قاچاق آن رو به افزایش است و به گفته علی شریعتی مقدم -رئیس صندوق توسعه صادرات زعفران- به ایسنا بخش عمده‌ای از زعفران کشور به افغانستان قاچاق می‌شود. بین 90 تا 100 تن زعفران ما قاچاق می‌شود و دلیل آن هم این است که به دلیل ماهیت زعفران که حجم کم و ارزش بالایی دارد نسبت به سایر محصولات قاچاق آن اقدام پیچیده‌ای نیست.
وی افزود: حداقل 50 تن زعفران ایران به افغانستان قاچاق و در آن‌جا بسته‌بندی و به نام این کشور صادر می‌شود. یک نظام حمایتی و تعرفه‌هایی به نفع افغانستان در هندوستان، آمریکا، عربستان صعودی وجود دارد و برخی حمایت‌هایی را دریافت می‌کند و این تعرفه برای کالایی که قیمت نسبتا بالایی دارد خیلی کمک بزرگی است ولی برای ما اشکال ماجرا این است که برای افغانستان با زعفران ایرانی برند ایجاد می‌شود.
به گفته سید روح اله لطیفی - سخنگوی کمیسیون روابط بین الملل و توسعه تجارت خانه صنعت معدن تجارت ایران - نیز چرایی این قاچاق به افغانستان در ابتدا به این دلیل است که استان‌های تولیدکننده اصلی این محصول، همجوار با افغانستان بوده و خروج زعفران از کشور از طریق شهروندان ایرانی و افغانستانی که گاهی اوقات نسبت قومی و فامیلی دارند راحت تر انجام می‌شود. موضوع دوم به مسئله رفع تعهد ارزی بر می‌گردد. تمایل به عدم بازگشت ارز، سبب شده تا بخشی از فعالان این حوزه به سمت صادرات غیررسمی کشیده شوند. موضوع سوم به همجواری افغانستان با کشور هند بر می‌گردد که مصرف کننده 50 تا 60 تن زعفران در سال است. همکاری این دو کشور در بحث تعرفه گمرکی سبب شده تا زعفران ایرانی اگر از کانال افغانستان به هند صادر شود برای این کشور با تعرفه صفر درصدی همراه است در حالی که این عدد برای تجار با مبدا ایران به کشور هند 38 درصد است.
غلامرضا میری - نایب‌رئیس شورای ملی زعفران ـ- نیز در گفت‌وگو با ایسنا ، با اشاره به وضعیت تولید و صادرات زعفران کشور اظهار کرد: با توجه به خشکسالی و کم‌آبی، هنوز نمی‌توان درباره میزان تولید امسال اظهار نظر قطعی داشت.
وی افزود: فصل برداشت زعفران هنوز آغاز نشده و تا حدود 40 تا 50 روز دیگر محصول جدید وارد بازار خواهد شد.
میری با بیان اینکه خشکسالی و کم‌آبی بی‌تردید بر تولید اثرگذار است، گفت: بسیاری از قنوات در روستاها خشک شده و کشاورزان ناچارند مزارع را با تانکر آبیاری کنند؛ در حالی که هزینه هر تانکر حدود دو میلیون تومان است و این آب کافی برای محصول را تأمین نمی‌کند. در چنین شرایطی تولید در مناطقی که با کم‌آبی مواجه‌اند کاهش خواهد یافت، اما در مقابل، کشت زعفران در 23 استان کشور آغاز شده و افزایش تولید در این مناطق می‌تواند کاهش تولید خراسان بزرگ را جبران کند.
وی با اشاره به وضعیت صادرات گفت: ایران همچنان نخستین صادرکننده زعفران جهان است و سال گذشته (1403) بر اساس آمار گمرک، 214 تن زعفران به 71 کشور صادر شد. همچنین در چهار ماهه نخست امسال، صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل 160 درصد رشد داشته است.
میری با بیان اینکه همچنان موانعی بر سر راه صادرکنندگان وجود دارد، تصریح کرد: این موانع که از سال 1397 و با اجرای پیمان‌سپاری ارزی ایجاد شد، صادرکنندگان را از چرخه قانونی صادرات خارج کرده است. در سال 1396، زمانی که صادرکنندگان موظف به عرضه ارز در سامانه نیما نبودند، ایران 325 تن زعفران به 41 کشور صادر کرد. با توجه به اینکه امروز تعداد کشورهای واردکننده به 71 کشور افزایش یافته است، انتظار می‌رفت صادرات ایران به حدود 500 تن برسد، اما به دلیل موانع موجود، صادرات رسمی حدود 110 تن کاهش یافته است.
نایب‌رئیس شورای ملی زعفران با تأکید بر اینکه مصرف جهانی زعفران کاهش نیافته و همچنان در محدوده 400 تا 500 تن است، اظهار کرد: بخش زیادی از زعفران ایران به صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود. از این مسیر نه دولت سودی می‌برد و نه صادرکننده، بلکه تنها قاچاقچیان سود کلان به دست می‌آورند و همین امر جایگاه زعفران ایرانی را در بازار جهانی مخدوش کرده است.
وی تأکید کرد: زعفران، محصولی است که بیش از 3000 سال پیشینه تاریخی دارد و متأسفانه امروز جایگاه آن در دنیا در حال تضعیف است؛ مشابه سرنوشتی که فرش ایرانی با آن مواجه شد.
میری با اشاره به مشکلات ارزی و موانع صادرات زعفران گفت: در سال 1396 صادرکننده می‌توانست ارز حاصل از صادرات را به بانک مرکزی بازگرداند یا در بازار آزاد به قیمت روز بفروشد، اما اکنون صادرکنندگان موظفند 30 درصد زیر قیمت بازار ارز خود را به بانک مرکزی واگذار کنند. این در حالی است که سود واقعی صادرکننده در دنیا حدود 5 درصد است و اعمال چنین سیاستی باعث می‌شود بسیاری از صادرکنندگان امکان ادامه فعالیت قانونی نداشته باشند.
وی افزود: وقتی صادرکننده مجبور است بخشی از هزینه صادرات را از جیب خود بپردازد، جای او در بازارهای جهانی قاچاقچی می‌گیرد. قاچاقچیان بدون رعایت استانداردها، زعفران را با کیفیت پایین یا زیر قیمت صادر می‌کنند و باعث می‌شوند جایگاه زعفران ایرانی که سال‌ها در بازارهای جهانی تثبیت شده بود، تضعیف شود.
میری با اشاره به نمونه افغانستان گفت: سال گذشته افغانستان حدود 69 تن زعفران صادر کرده است، در حالی که خود اعلام کرده تولیدش فقط 12 تا 14 تن بوده است. این نشان می‌دهد بخش زیادی از زعفران ایرانی به نام افغانستان در بازارهای جهانی عرضه می‌شود و این امر ناشی از سوءمدیریت و سیاست‌های غلط در حوزه صادرات است.
نایب‌رئیس شورای ملی زعفران در پایان با تأکید بر ضرورت اصلاح سیاست‌های ارزی و حمایت از صادرکنندگان افزود: تا زمانی که موانع صادراتی وجود داشته باشد و بخشی از زعفران ایران از مسیر غیرقانونی خارج شود، جایگاه زعفران ایرانی در بازار جهانی آسیب خواهد دید.