بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایسنا /حتی بدون استعداد خاص یا دستاوردی بزرگ، امروزه بسیاری از افراد می‌توانند تنها با فعالیت در شبکه‌های اجتماعی به شهرت برسند؛ اما بر اساس نتایج یک پژوهش جدید، این میل به دیده‌شدن، تنها یک خواسته شخصی نیست و دلایل عمیق‌تری پشت آن وجود دارد.
شهرت، دیگر یک پدیده نادر و ویژه افراد خاص نیست. در دنیای امروز، دیده‌شدن و معروف شدن، برای بسیاری از مردم عادی هم تبدیل به یک خواسته یا حتی هدف شده است. شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه اینستاگرام، این امکان را فراهم کرده‌اند که هر کسی بتواند خود را به جمع هزاران یا میلیون‌ها مخاطب عرضه کند. دیگر لازم نیست کسی بازیگر، خواننده یا ورزشکار باشد تا به او توجه شود. کافی است فردی صفحه‌ای جذاب در اینستاگرام راه بیندازد و با انتشار مداوم عکس‌ها، ویدئوها و داستان‌های زندگی روزمره، دنبال‌کننده جذب کند.
آنچه باعث اهمیت این موضوع شده، تغییراتی است که این روند در جامعه ایجاد کرده است. از یک‌سو افراد می‌توانند آزادانه و بی‌نیاز از رسانه‌های رسمی، خود را به دیگران معرفی کنند؛ اما از سوی دیگر، این میل عمومی به شهرت، گاه با فشار برای شبیه‌شدن، دیده‌شدن به هر قیمت، و مصرف‌گرایی همراه می‌شود. بسیاری از کاربران با امید کسب درآمد، یافتن شغل و تحقق آرزوهایشان در زمانی کوتاه، وارد این رقابت می‌شوند. همین روند باعث شده برخی از محققان به این موضوع توجه ویژه‌ای نشان دهند و تلاش کنند انگیزه‌ها و پیامدهای این نوع از شهرت را بررسی کنند.
در همین زمینه، سمانه کوهستانی، پژوهشگر جامعه‌شناسی فرهنگی از دانشگاه گیلان، به همراه سه نفر از همکارانش، پژوهشی را انجام داده‌اند تا دلایل علاقه به مشهور شدن در اینستاگرام و پیامدهای آن را بررسی کنند. آن‌ها در این تحقیق، به جای تمرکز بر سلبریتی‌های مشهور، سراغ کاربران عادی رفته‌اند؛ همان‌هایی که به امید دیده‌شدن و موفقیت سریع، در اینستاگرام فعال هستند.
پژوهشگران این مطالعه، برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کیفی استفاده کرده‌اند. آن‌ها با 20 نفر از کاربران اینستاگرام که به‌نوعی به دنبال شهرت در این فضا بودند، مصاحبه‌هایی انجام دادند. این گفت‌وگوها نیمه‌ساخت‌یافته بودند؛ یعنی چارچوبی کلی داشتند اما به افراد اجازه داده شد آزادانه نظرات و تجربه‌های خود را بیان کنند. سپس پاسخ‌ها با روشی به‌نام تحلیل مضمون بررسی شدند تا موضوعات اصلی و فرعی از دل صحبت‌ها استخراج شود.
نتایج این گفت‌وگوها نشان دادند که بیشتر افراد، به دلایل اقتصادی به دنبال شهرت هستند. بسیاری از آن‌ها امیدوارند با مشهور شدن، درآمد کسب کنند یا مسیر شغلی‌شان را سریع‌تر طی کنند. به‌عبارتی، شهرت برایشان یک راه میان‌بُر به سمت موفقیت است. همچنین بسیاری از شرکت‌کنندگان گفته‌اند که شهرت اینستاگرامی فرصتی است برای این‌که در جامعه دیده و شنیده شوند، به‌ویژه در شرایطی که در فضای واقعی جامعه، امکان دیده‌شدن برایشان فراهم نیست.
اما این مسیر، پیامدهایی هم به همراه دارد. به‌مرور، نوعی یک‌دست‌شدن سلیقه‌ها به‌وجود می‌آید. میکروسلبریتی‌ها یعنی همین افراد معمولی‌ای که در شبکه‌های اجتماعی معروف شده‌اند، از طریق تکرار سبک زندگی خاص، سلیقه و معیارهای مصرفی خود را به دیگران تحمیل می‌کنند. به‌این‌ترتیب، نوعی فشار برای شبیه‌شدن ایجاد می‌شود. همچنین، این فضا باعث می‌شود افراد بیشتر به نمایش زندگی، مصرف کالاها و رقابت ظاهری توجه کنند تا معنا و کیفیت زندگی واقعی.
اطلاعات تکمیلی این پژوهش که نتایج آن در فصلنامۀ «تحقیقات فرهنگی ایران» وابسته به پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین انجمن مطالعات فرهنگی منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی، از عوامل اصلی گرایش افراد به شهرت اینستاگرامی هستند. بسیاری از کاربران این فضا، در دنیای واقعی امکان پیشرفت یا حتی بیان خود را ندارند. آن‌ها اینستاگرام را جایی می‌دانند که می‌توانند بدون سانسور، خود را نشان دهند و امیدی تازه برای تحقق خواسته‌هایشان پیدا کنند. درعین‌حال، این فضا گاهی باعث تقویت کلیشه‌ها، یا حتی نمایش ناهنجاری‌هایی می‌شود که در فضای واقعی جامعه با آن‌ها برخورد می‌شود.
به طور کلی، پژوهشگران تأکید کرده‌اند که تمایل به شهرت، ذاتاً بد نیست؛ اما مهم آن است که افراد با چه هدفی به‌دنبال آن می‌روند و چه تأثیری بر جامعه می‌گذارند. شبکه‌های اجتماعی، اگرچه فرصت‌هایی را برای ابراز وجود و شکستن محدودیت‌ها فراهم کرده‌اند، اما در عین حال، ممکن است باعث تغییرات نگران‌کننده‌ای در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی شوند.