بزرگنمايي:

نسیم گیلان- ماهیان خاویاری، تاس‌ماهی‌ها یا استورژِن (Acipenseridae) از گونه‌های آبزی هستند که پیشینه‌ چند صدمیلیون ساله آنها به عصر کرتاسه می رسد، 27 گونه مختلف از این ماهیان در سراسر جهان وجود دارد که از این تعداد پنج گونه در دریای خزر زندگی می‌کنند.

- دوره کرتاسه بعد از تریاس و ژوراسیک سومین دوره دوران میانه‌زیستی است که در 145٫5 تا 66 میلیون سال پیش بود و در واقع 79 میلیون سال به طول انجامید و از این لحاظ طولانی‌ترین دوره در میانه‌زیستی است.

فیل‌ماهی، اوزون برون، تاس‌ماهی ایرانی، تاس‌ماهی روسی و شیپ مهمترین انواع ماهیان خاویاری هستند.

تاس ماهیان به لحاظ ظاهری در اندازه‌های بسیار بزرگ گاه تا هفت متر طول، هزار و 500 کیلوگرم وزن دارند و بخش‌هایی از اسکلت این ماهیان غضروفی است . ماهیان خاویاری از ماهیان رود کوچ، گوشتخوار و شکارچی هستند که در آبهای عمیق زندگی کرده و تا 100 سال عمر می کنند.

آنچه این گونه جانوری بازمانده از عصر کرتاسه را ارزشمند ساخته، خاویار و گوشت آنهاست که موجب شده نسل این ماهیان در معرض خطر قرار گیرد. صید بی‌رویه در کنار آلودگی دریا و رودخانه‌ها بسیاری از گونه‌های این ماهی را در معرض انقراض قرار داده آنگونه که صید آن‌ها در بسیاری از زیستگاه‌هایشان از جمله در دریای خزر ممنوع اعلام شده است.

ایران همراه پنج کشور حاشیه خزر صید دریایی ماهیان خاویاری را طی مدت 11 سال ممنوع کرده‌اند، به همین منظور پرورش این ماهیان در دستور کار کشورهای جهان از جمله ایران قرار گرفته است.

ایران کشوری با قدمت 100 ساله در پرورش ماهیان خاویاری

ایران در تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری تاریخی یکصد ساله دارد و این صنعت پرسود با هدف تولید گوشت و خاویار در حال گسترش است، اقلیم مناسب برای پرورش این ماهیان، پایین بودن هزینه‌های تاسیساتی و نیروی انسانی در مقایسه با کشورهای اروپایی، وجود دانش فنی و تجربه بالا موجب شده در ردیف کشورهای تولید کننده بهترین خاویار جهان قرار گیریم.

محمد تقی بخشایی کرگانرودی از صاحبان مزارع پرورش و تکثیر ماهیان خاویاری تالش که از سال 78 در این عرصه فعالیت خود را آغاز کرده است، نخستین مزرعه پرورش این ماهیان را با دریافت 50 میلیون تومان تسهیلات در حیاط منزل شخصی‌اش راه اندازی کرد و سپس با گسترش آن و جذب سرمایه گذار خارجی توانسته علاوه بر مزارع پرورش ماهیان خاویاری در داخل کشور 2 واحد فعال نیز در خارج از کشور راه اندازی کند.

به گفته بخشایی، سالانه در مزارع پرورش ماهی او، 100 تن ماهی خاویاری تولید می شود و در کارگاه های داخلی این مزارع 120 کارگر و در شعب خارجی 20 ایرانی به کار اشتغال دارند.

وی صنعت پرورش ماهیان استخوانی را از صنایع کشاورزی پرسود می‌داند که صادرات آن از بازار پسندی بسیار خوبی برخوردار است.

 نام ایران بر روی خاویار، یک ویژند(برند) جهانی است که نیازی به بازاریابی ندارد و این محصول با نام ایران در همه جای جهان خریدار دارد.

بخشایی، یکی از الزامات و ضررت های حفظ کیفیت گوشت و خاویار پرورشی در مزارع را استفاده از آب دریا به جای آب رودخانه‌ها که به انواع پساب ها و فاضلاب ها آلوده است عنوان کرده و می افزاید: مزارع پرورشی باید از آب دریا در حد فاصل 400 متری استفاده کنند تا گوشت و خاویاری نزدیک به خاویار وحشی داشته باشند.

وی در ادامه با اشاره به طرح توسعه‌ای مزرعه پرورشی ماهیان خاویاری خود در منطقه «قرق» گیلان با سود سالانه چهار میلیارد تومانی می گوید: برای این طرح به پنج هزار متر مربع زمین نیاز است که در صورت اخذ آن قادر خواهیم بود، تولید گوشت ماهیان خاویاری را به 200 تن و خاویار را به سه تن برسانیم و برای 50 نفر نیز اشتغالزایی داشته باشیم.

بخشایی، یکی از مشکلات پرورش دهندگان را موضوع صدور گواهی‌نامه‌ها اعلام کرده و می افزاید: برخی از این گواهی‌نامه‌های صادراتی در تهران، قم و کرج صادر می شود که هزینه ها را 2 تا سه برابر افزایش می‌دهد، اگر سردخانه ها و کارگاه‌های این استان بتوانند این تائیدیه ها را صادر کنند یکی از بزرگترین موانع از پیش روی تولیدکنندگان خاویاری برداشته می‌شود.

صدور 41 گواهی بهداشتی دامپزشکی برای صادرات خاویار گیلان

صادرات ماهیان خاویاری و نیز خاویار نیازمند اخذ مجوزهایی است که نشان ‌می‌دهد تولیدکننده مراحل تولید را بصورت بهداشتی و قانونی طی کرده و خاویار پرورشی باکیفیت بالایی تولید شده است.

طبق اعلام اداره کل دامپزشکی استان گیلان، امسال 41 گواهی بهداشتی دامپزشکی برای ارسال خاویار به مقاصد کشورهای بلژیک، انگلیس، هلند، ارمنستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس، تایلند، ژاپن، استرالیا و روسیه صادر شده است.

مدیرکل دامپزشکی استان در گفت و گو با ایرنا، بزرگترین چالش در صدور گواهی‌های بهداشتی را وجود ضوابط سختگیرانه کشورهای مقصد و تنوع قوانین و استانداردهای مرتبط با واردات فراورده های خام دامی اعلام کرده و می گوید: طیف وسیعی از آزمایشات زمان‌بر در فرآیند صادرات خاویار انجام می شود که روند کار را طولانی می کند.

هادی بابایی با بیان اینکه برخی از این مراکز استحصال و عمل‌آوری دارای کد اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند، می افزاید: از ابتدای امسال تاکنون 41 گواهی بهداشتی برای ارسال خاویار به مقاصد کشورهای بلژیک، انگلیس، هلند، ارمنستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس، تایلند، ژاپن، استرالیا و روسیه صادر شده که این میزان در مجموع 448 کیلوگرم بوده است.

وی تصریح می‌کند: خاویار به صورت بهداشتی در چهار مرکز فرآوری دارای تاییدیه اتحادیه اروپا (کد EC) استحصال می‌شود که پس از درخواست صاحب کالا طبق ضوابط بهداشتی و استانداردهای کشور مقصد، نمونه‌برداری و آزمایشات لازم صورت می‌گیرد، این آزمایشها شامل بررسی های باکتریایی، قارچی، شیمیایی (هیستامین، فلزات سنگین، باقیمانده‌های دارویی و سموم) و رنگ‌ها (مالاشیت، کریستال ویوله و متابولیتهای آنها) می باشد که تنوع آنها در حد قابل قبول و بر اساس قوانین بهداشتی کشور مقصد متفاوت است.

بابایی اظهار کرد: در صورت تایید آزمایشگاهی و وضعیت ظاهری یا ارگانولپتیکی خاویار استحصال شده، مدارک و مستندات لازم در سامانه یکپارچه قرنطینه سازمان دامپزشکی کشور بارگذاری و تایید نهایی این مستندات توسط اداره قرنطینه و امنیت زیستی اداره کل دامپزشکی دامپزشکی به عنوان تنها مرجع ذیصلاح دولتی در خصوص فرآورده‌های خام دامی صادراتی، نسبت به صدور گواهی بهداشتی دامپزشکی اقدام می شود.

اجرای طرح شهر خاویاری در گیلان

استان گیلان با دارا بودن 97 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری، مقام اول در تولید خاویار و مقام دوم تولید گوشت آنها را در کشور دارد. ظرفیت تولید در این استان هشت هزار و 24 کیلوگرم خاویار و هزار و 571 تن گوشت ماهی خاویاری است.

به همین منظور مدیر کل شیلات گیلان در گفت و گویی با ایرنا از اجرایی شدن فاز دوم توسعه پرورش ماهیان خاویاری در استان با ورود به برنامه هفتم توسعه خبر داد که در این برنامه توسعه محور تولید چهار هزار تن گوشت ماهیان خاویاری و 40 تن خاویار هدف گذاری شده است.

کوروش خلیلی با اشاره به اجرای طرح شهر خاویاری به نهایی شدن این طرح توسط این اداره کل و مشاوران ذیصلاح سازمانی اشاره کرد و افزود: با راه‌اندازی این شهر امکان تولید 2 هزار تن ماهی خاویاری در عرصه 30 هکتاری با سیستم مدیریت یکپارچه تامین و بازاریابی و ایجاد واحدهای صنعتی زنجیره ارزش، فراهم می‌شود.

وی روند رو به رشد تولید ماهیان خاویاری در گیلان را ادامه دار دانست که توسعه کیفی گوشت تولیدی و خاویار نقش بسزایی در سودآوری و افزایش تولید و توسعه خواهد داشت.

خلیلی اظهار کرد: با ایجاد کنسرسیوم صادرکنندگان و تولیدکنندگان خاویار به ایجاد وحدت رویه در توسعه بازار و کیفی سازی محصول و همچنین پیگیری رفع موانع تولید در پرورش این گونه ماهیان هستیم. در صورت توافق نهایی، این همکاری ظرفیت هزار تنی را در پرورش ماهیان خاویاری در عرصه های ساحلی به‌ همراه خواهد داشت.

حفظ برند خاویار ایران با تمرکز بر گونه های بومی

بهترین و باکیفیت‌ترین خاویار تولیدشده در ایران «بلوگا» یکی از معروف ترین انواع این محصول درجهان است که قیمت بیشتری نسبت به سایر انواع دارد.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در نشست علمی راهبردهای توسعه و آینده‌ پژوهی ماهیان خاویاری با تاکید بر حفظ برند خاویار ایران و توجه ویژه به گونه‌های بومی اظهار کرد: اگرچه سازمان شیلات ایران، موضوع توسعه تولید محصولات شیلاتی را با جدیت دنبال می‌کند اما به منظور حفظ ویژند خاویار ایران پیشنهاد می‌شود انحصار تولید آن با استفاده از آب دریای خزر انجام گیرد.

وی عنوان کرد: تمرکز بر گونه‌های بومی و توسعه با محوریت دریای خزر، تولید هیبریدهای زودبازده و اقتصادی، تهیه جیره اقتصادی ماهیان خاویاری و تولید کیت‌های تشخیصی قابل استفاده در مزارع از مهم‌ترین فرصت‌های توسعه این صنعت در کشور به شمار می‌رود.

محمود بهمنی با بیان اینکه در چشم‌انداز 1404 تولید 10 هزار تن گوشت ماهی خاویاری و 100 تن خاویار پیش‌بینی شده است، گفت: امروزه پرورش این ماهیان در جهان در سیستم آب جریان‌دار و نیز مدار بسته، در قفس، همچنین تلفیق سیستم آب جریان دار و مدار بسته و نیز استخر به ترتیب، بیشترین درصد را به خود اختصاص می‌دهند.

وجود 97 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری و تولید هزار و 500 تن گوشت و صدور پنج تن خاویار به ارزش 9 میلیون دلار از گیلان نشان می دهد استقبال از خاویار پرورشی تولید شده در این استان بسیار بالاست.

نزدیکی به دریای خزر، خاویار پرورشی در مزارع گیلان را در ردیف برتراین محصول در جهان قرار داده و باتوجه به بازار پسندی جهانی این محصول و ارزآوری آن لازم است علاوه بر تسهیل در امور از سوی نهادهایی مانند شیلات، محیط زیست، منابع طبیعی، آب منطقه ای و سایر دستگاههای مرتبط با تسهیلات کم بهره با تنفس چندساله به حل مشکلات پرورش دهندگان ماهیان خاویاری کمک کرد.