نسیم گیلان - رشت- کشور برای خوداتکایی در تأمین برنج، نیازمند طرح علمی و دانش بنیان در عرصه کشاورزی بوده و با توجه به اینکه گیلان قطب کشاورزی است اجرای این طرح در این استان ضرورت دارد.
اگر سرسبزی، طراوت و اقلیم چهارفصل گیلان را در یک طرف ترازو بگذاریم، باید وفور نعمات الهی، تنوع محصولات دامی، دریایی، کشاورزی، باغی و زراعی را باید در آن سوی ترازو جانمایی کنیم. کاشت و برداشت انواع محصولات کشاورزی از جمله برنج، گندم، چای، حبوبات، سیفی جات ، مرکبات، زیتون، بادام، کیوی و دانه‌های روغنی در گیلان، این استان را به منطقه استراتژیک و حیاتی در حوزه تأمین امنیت غذایی تبدیل کرده تا جایی که گیلان در اغلب محصولات جایگاه اول تا پنجم را دارد و یکی از استان‌های تأمین کننده مواد غذایی و ارزاق کشور به شمار می‌رود.
اما در کنار همه این ظرفیت و قابلیت‌ها، کشاورزان و بهره برداران گیلانی با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند که بررسی و واکاوی همه مشکلات و چالش‌های حوزه کشاورزی در قالب یک گزارش نمی گنجد و باید با سرفصل‌های موضوعی و سلسله وار به آن پرداخت.
آژیر خطر «تنش آبی» در گیلان
آن چیزی که ما را به نگارش این گزارش وا داشته، معضلی به نام «تنش آبی»، آن هم در یکی از پربارش ترین استان‌های کشور یعنی گیلان بوده، که ناشی از تغییر اقلیم، گرم شدن زمین و عدم مدیریت صحیح آب‌های سطحی در دراز مدت صورت گرفته است.
وجود سد سفیدرود در پیشانی استان گیلان به عنوان یک ظرفیت استراتژیک و اثرگذار در چرخه کشاورزی استان و در نتیجه محور ابتدایی حلقه زنجیره تأمین امنیت غذایی تلقی می‌شود، اما این روزها ذخیره این سد مخزنی به کمترین حد خود رسیده و دیگر از آن سرریزهای فراوانی آب خبری نیست؛ با توجه به وابستگی عمیق و ریشه‌ای صنعت کشاورزی گیلان به این شاهرگ حیاتی، کاهش شکننده ذخیره آب در پشت سد سفیدرود، آژیر خطر «تنش آبی» را در استان به صدا در آورده است.
از این رو استاندار گیلان به تبع تجربه سال گذشته، تشکیل قرارگاه جهادی مدیریت منابع آب را در دستور کار قرار داد، قرارگاهی که در سال گذشته در کنار تنش آبی نه تنها چرخه کشت و زرع را متوقف نکرد بلکه نتیجه مثبتی از بهره وری محصول گرفت و اکنون با کوله باری از تجربه برای سال زراعی با تنش آبی شدید تر آماده به رزم شده است.
طبق آمار آب منطقه‌ای گیلان ذخیره سد سفیدرود در سال گذشته 830 میلیون متر مکعب بود که امسال به حدود 700 میلیون متر مکعب رسیده است که این داده‌های آماری خود گواه سال سخت زراعی را در استان گیلان می‌دهد اگرچه وجود نزولات جوی در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت، لبخند رضایت را بر لب کشاورزان و قرارگاه جهادی مدیریت منابع آبی به تصویر کشاند و از سوی دیگر انجام شخم اولیه در 60 درصد از اراضی شالیزاری گیلان بدون استفاده از سد سفیدرود هم آماری رعایت بخش و امیدوار کننده است اما واقعیت امر اینکه چالشی به نام «تنش آبی» در گیلان یک امری انکارناپذیر است.
لزوم نوین سازی تجهیزات و امکانات آبرسانی به مزارع شالیزاری
«مسعود کاظمی» معاون عمرانی استاندار گیلان که بخش قابل توجهی از مسئولیت قرارگاه جهادی آب استان متوجه وی است، می‌گوید: قرارگاه جهادی مدیریت منابع آب ابتکاری توفیق آمیز در سال زراعی گذشته بوده که به افزایش بهره وری منتج شده است.
وی با تاکید بر نوین سازی تجهیزات و امکانات آبرسانی به مزارع شالیزاری افزود: تجهیز و نوسازی ایستگاه‌های پمپاژ و تکمیل شبکه‌های فرعی آب و احیا و لایروبی آب بندان ها و راه اندازی سامانه‌های نوین بخشی از اقدامات انجام شده در راستای مدیریت منابع آبی گیلان است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گیلان از نوین سازی آبیاری 142 هزار هکتار از باغات استان خبر داد و بیان کرد: بکارگیری آبیاری نوین در بخش کشاورزی و باغداری از هدر رفت آب جلوگیری می‌کند.
کاظمی با بیان اینکه اخذ حق آبه سفیدرود از سدهای بالادستی در اولویت قرار دارد، گفت: ساخت سدهای جدید بعد از سد سفیدرود مانع از ورود آب به این سد شده است و همین موضوع یکی از دلایل کاهش ذخیره آب سد سفیدرود شده است.
وی با اشاره به وجود 238 هزار هکتار اراضی شالیزاری در گیلان، افزود: 171 هزار هکتار از این اراضی معادل 70 درصد تحت شبکه سد سفیدرود هستند.
تقویم زراعی به مدیریت مصرف آب کمک می‌کند
معاون عمرانی استاندار گیلان با بیان اینکه این استان به 3 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب آب نیاز دارد، گفت: از این میزان، نیاز بخش کشاورزی 3 میلیارد مترمکعب بوده که بخش عمده آن وابسته به سد سفیدرود است.
کاظمی با تاکید بر رعایت تقویم زراعی از سوی کشاورزان و شالیکاران بیان کرد: تقویم زراعی به مدیریت مصرف آب کمک می‌کند.
وی با اشاره به ظرفیت عظیم آب بندان ها در گیلان، از نصف شدن این ظرفیت در استان خبر داد و افزود: در چند دهه اخیر وسعت آب بندان های گیلان کاهش 50 درصدی داشته است.
معاون عمرانی استاندار گیلان از لایروبی 500 هکتار از آب بندان های استان خبر داد و اضافه کرد: این مقدار لایروبی از محل بند « ز» تبصره 8 قانون بودجه صورت می‌گیرد که تاکنون 425 هکتار در دست اجرا است.
کاظمی با بیان اینکه آب بندان ها پادزهر کوچکی برای بهبود تنش آبی است، گفت: لایروبی آب بندان ها 110 میلیارد تومان و رودخانه‌ها 146 میلیارد تومان آورده اعتباری داشته است.
وی با تاکید بر اولویت قرار دادن بیمه کشاورزی افزود: فرهنگ بیمه برای جبران خسارات احتمالی ناشی از تنش آبی و دیگر بحران‌ها باید در بین کشاورزان نهادینه شود.
معاون عمرانی استاندار گیلان با بیان اینکه هدایت آب‌های سطحی، ایجاد پمپ و بهره گیری از ظرفیت آب بندان ها برای جبران تنش آبی توصیه می‌شود، گفت: تاکنون 805 کیلومتر از انهار اصلی استان لایروبی شده و بیش از 900 پمپ آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی در مدار قرار دارد.
سفیدرود تنها تکیه گاه و مامن آب کشاورزی گیلان
«وحید خرمی» مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان، که سد سفیدرود را تنها تکیه گاه و مامن آب کشاورزی استان معرفی می‌کند و می‌گوید: کشاورزی گیلان بی برو برگشت به سد سفیدرود مدیون و وابسته است.
وی با اشاره به برآورد 3 میلیارد و 300 میلیون مترمکعبی مصرف آب در گیلان افزود: از این میزان 90 درصد آن معادل 3 میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی شرب است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان با بیان اینکه آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی تأمین کننده نیاز آبی استان است، گفت: 2 میلیارد مترمکعب از این 3 میلیارد مترمکعب وابسته به سد سفیدرود بوده که خارج از استان تأمین می‌شود؛ این در حالی است که بارش‌های پاییز و زمستان استان دور ریز می‌شود.
خرمی با اشاره به اینکه بخش کشاورزی گیلان به سد سفیدرود متکی است، اضافه کرد: با رها سازی آب سد سفیدرود روزانه 20 میلیون متر مکعب، روانه اراضی شالیزاری گیلان می‌شود.
وی با اشاره به نقش سازنده و حیاتی سد سفیدرود در بخش کشاورزی افزود: 171 هزار هکتار از اراضی شالیزاری گیلان تحت شبکه سد سفیدرود قرار دارد.
لزوم نگاه علمی و پژوهشی در بخش کشاورزی
مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته با ذخیره یک میلیارد و 600 میلیون مترمکعبی سد مواجه بودیم و مشکلی در این بخش نداشت، گفت: اما هر زمانی ذخیره سد به 1.3 میلیارد مترمکعب برسد، دچار چالش خواهیم شد.
خرمی با بیان اینکه 50 هزار هکتار از اراضی داخل شبکه در معرض تنش آبی قرار دارند، اضافه کرد: کاهش 300 میلیون متر مکعبی ذخیره آب سفیدرود، آژیر هشدار «تنش آبی» را روشن می‌کند.
وی با اشاره کاهش 130 میلیون متر مکعبی ذخیره آب سد سفیدرود افزود: ذخیره آب در مدت مشابه سال گذشته 830 میلیون مترمکعبی بوده که امسال به حدود 700 میلیون مترمکعب رسیده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان با تاکید بر نگاه علمی و کارشناسی شده در امر کشاورزی و زراعی بیان کرد: سال گذشته مجموعاً یک میلیارد مترمکعب از ذخیره سد استفاده شد که منجر به افزایش تولید محصول برنج شد.
خرمی با تاکید بر اینکه رعایت تقویم زراعی راهبرد مهم برون رفت از تنش آبی است، گفت: قبل از آبگذاری کانال‌ها، در 80 درصد اراضی داخل شبکه سد شخم و در حدود 35 درصد آنها نشاء انجام شده بود، که نشان دهنده مشارکت مردم در برون‌رفت از بحران آبی است.
وی با بیان اینکه جای خالی ذخیره‌ای سدهای مخزنی در گیلان حس می‌شود، افزود: این سدها 400 میلیون مترمکعب از آب‌های سطحی استان را ذخیره می‌کنند که منجر به کشاورزی مطمئن و بدون دغدغه می‌شود.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان از وسعت 9 هزار هکتاری آب بندان های استان خبر داد و اضافه کرد: با توجه به شرایط پاسخ دهی آب بندان ها تا ارتفاع دو متری و نیاز یک متری آب کشاورزی در هر هکتار، نیاز آبی 18 هزار هکتار مزارع گیلان توسط آب بندان ها قابل تأمین است.
خرمی از بهره برداری 64 هزار حلقه چاه کشاورزی در گیلان خبر داد و بیان کرد: نگاه‌ها به بهره برداری از چاه‌ها معطوف نشده است، چرا که آیندگان به آب‌های زیرزمینی نیاز دارند و باید آن را حفظ کنیم.
وی از صرفه جویی 80 میلیون مترمکعبی آب طی بارش‌های اردیبهشت ماه خبر داد و افزود: با توجه به منابع موجود و بررسی‌های کمیته منابع آب و مصوبات قرارگاه جهادی آب و با اولویت تقویم زراعی سال جاری، نسبت به برنامه آبگذاری به صورت نوبتی در خردادماه و تیرماه اقدام می‌شود.
گیلان در حوزه امنیت غذایی جزو 10 استان برتر کشور است
«صالح محمدی» رئیس جهاد کشاورزی گیلان، که غالب نگاه‌های جامعه کشاورزی به اقدامات این سازمان چشم دوخته می‌گوید: جهاد کشاورزی را متولی تأمین امنیت و اقتدار غذایی کشور است و در این راستا تمام توان را بکار گرفته است.
وی با بیان اینکه گیلان در حوزه امنیت غذایی جزو 10 استان برتر کشور است، افزود: بیش از 70 نوع محصول کشاورزی در گیلان قابلیت کشت دارد و در 20 محصول حائز رتبه‌های اول هستیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان، با راهبردی خواندن محصول برنج، اضافه کرد: سالانه 750 هزار تن برنج سفید و یک میلیون و 150 هزار تن شلتوک در گیلان تولید می‌شود که تأمین کننده غذای 20 میلیون ایرانی است.
محمدی با اشاره به وجود 238 هزار هکتار اراضی شالیزاری در گیلان، بیان کرد: در 85 درصد این اراضی ارقام کیفی بومی کشت می‌شود که نسبت به ارقام پر محصول، عملکرد کمتری دارد و بدین دلیل گیلان در حوزه تولید برنج، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.
وی با بیان اینکه زراعت برنج یک نوع کشاورزی پر آب است، افزود: نیاز آبی گیاه برنج در هر هکتار شالیزار 8 هزار تا 12 هزار مترمکعب بوده که می‌طلبد به سمت رقم‌های زودرس و کم آب بر سوق پیدا کنیم.
رئیس جهاد کشاورزی گیلان، کاهش نزولات جوی و کمبود آورد رودخانه‌ها را از پیامدهای تغییر اقلیم برشمرد و بیان کرد: تبعات تغییر اقلیم در گیلان محسوس است.
محمدی با بیان اینکه گرمایش جهانی در کشور دو درجه بیشتر است، گفت: طرح کاشت 1 میلیارد درخت در راستای گسترش پوشش گیاهی و جلوگیری از پیامدهای تغییر اقلیم و تبخیر سریع آب‌های سطحی است.
وی با بیان اینکه 50 درصد اقتصاد و 30 درصد اشتغال گیلان وابسته به کشاورزی است، افزود: صیانت از تولید با برنامه محوری تحقق می‌پذیرد.
فعالیت 7 شرکت تولیدکننده بذرهای کیفی در گیلان
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تاکید بر استفاده از ارقام اصلاح شده بیان کرد: معرفی و تولید بذرها و ارقام گواهشی و پر محصول در دستور کار قرار دارد.
محمدی از فعالیت 7 شرکت تولیدکننده بذرهای کیفی در گیلان خبر داد و اضافه کرد: این نوع بذرها، بسیار نزدیک به ارقام بومی است.
وی با بیان اینکه استفاده از ارقام اصلاح و گواهی شده موجب افزایش تولید و جلوگیری از واردات برنج می‌شود، افزود: آنام ، رش ، گیلار ، گیلانه، تیسا ، ستایش و کیان از جمله این ارقام هستند که مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است، این ارقام به ویژه کیان در 30 روز پایانی زراعت به آب زیادی نیاز ندارند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تاکید بر لزوم هماهنگی کشاورزان با تقویم زراعی به ویژه در دو مرحله استقرار گیاهچه و خوشه زنی بیان کرد: رعایت تقویم زراعی و آب و هوای مناسب موجب شد سال گذشته 100 هکتار کشت دوم داشته باشیم.
محمدی با تاکید بر استفاده از کودهای فسفاته و پتاسه ، این اقدام را موجب مقاومت محصول در برابر تنش‌های محیطی دانست و اضافه کرد: کشاورزان در سال زراعی گذشته از کودهای پایه استفاده مناسب کردند که با وجود کاهش 20 درصدی مصرف آب، افزایش بیش از 10 درصدی تولید حاصل شد.
وی از انجام تغذیه برگی 1000 هکتار از اراضی کشاورزی و مبارزه با علف‌های هرز به وسیله پهپاد خبر داد و افزود: کلیه ایستگاه‌های پمپاژ جهاد کشاورزی استان در مدار بوده و 6 حلقه چاه در حال حفر داریم و 13 سردهنه را احداث کردیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تاکید بر اینکه کشاورزی مبتنی بر علم و دانش موجب پایداری تولید می‌شود، گفت: کشاورزی دانش پایه و پژوهش محور منجر به افزایش بهره وری می‌شود.
محمدی از انجام نشاء در 125 هزار هکتار از اراضی داخل شبکه سد سفیدرود خبر داد و بیان کرد: آب بندان ها به عنوان یکی از منابع مهم آبی بخش کشاورزی استان بوده و در همین راستا لایروبی و بهسازی و تخلیه رسوبات قریب به 2 هزار هکتار از مجموع حدود 8500 هکتار از آب بندان های استان در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد.
لزوم تدوین شیوه نامه علمی زراعی
دلخوش کردن یک استان به ذخیره آب تنها سد مخزنی شمال کشور یعنی سفیدرود، برای گذر از سال زراعی، اگر چه تنها راه حل نیست اما مهم‌ترین راه حل است. این‌طور به نظر می‌رسد که روش غرق آبی شکل بودن کشاورزی در گیلان، کم کم جای خود را به شیوه نوین، اصولی و کارشناسی شده می‌دهد، مسئله‌ای که اگر به درستی در استان نهادینه و پایه گذاری شود می‌توانیم آینده درخشانی در بخش کشاورزی متصور شویم.
تدوین شیوه نامه علمی زراعی برای برون رفت از تنش آبی و همچنین افزایش بهره وری باید به عنوان یک دغدغه و کار پژوهشی برای نخبگان، دانشگاهیان و اهل علم و پژوهش تبدیل شود.
کشور برای تأمین امنیت غذایی و خوداتکایی در تأمین برنج، به جد نیازمند طرحی نو در عرصه کشاورزی و شالیکاری با پیوست علمی و دانش بنیان است، اگرچه تحقق این مسئله نیازمند عزم ملی است اما استان گیلان به عنوان قطب کشاورزی کشور می‌تواند در این زمینه پایلوت وار وارد یک ماجراجویی جذابی در عرصه کشاورزی شود.