چاپ

نسیم گیلان - خراسان / گفت‌وگو با محمدکاظم کاظمی درباره شخصیت و آثار استاد براتعلی فدایی که از مهم‌ترین شاعران پارسی‌گوی تاریخ معاصر افغانستان و پدر معنوی ادبیات مقاومت این کشور به شمار می‌رود
مشهور به «شیخ الشعرا» بود و بسیاری از شاعرانِ امروز افغانستان در مکتبش شاگردی کرده‌اند؛ استاد براتعلی فدایی هروی که بیش از 70 سال از عمرش را در راه سرودن شعر به‌ویژه در حوزه شعر مقاومت سپری کرد، در 92سالگی از دنیا رفت. این شاعر پیش‌کسوت افغانستانی که اشعارش در سال‌های جنگ با شوروی طرفداران زیادی بین مردم پیدا کرد و در جبهه‌های نبرد دست به دست می‌شد، تأثیر فراوانی بر جریان شعر مقاومت در افغانستان داشت. با این حال، حوزه فعالیت ادبی این شاعر پارسی‌گو و شهیر دوران معاصر افغانستان، تنها محدود به شعر مقاومت نمی‌شد؛ مرحوم فدایی هروی، شاعر اهل‌بیت(ع) نیز بود و به‌خصوص در رثای سیدالشهدا(ع) و شهدای کربلا، اشعار قوی و تأثیرگذار می‌سرود که در میان فعالان هیئات مذهبی در افغانستان و ایران، علاقه‌مندان فراوانی داشت. او افزون بر این افتخارات، شاگردان توانمندی تربیت کرد که محمدکاظم کاظمی، شاعر نام‌آشنای افغانستانی، یکی از آن‌هاست. شاید بتوان گفت مرحوم استاد فدایی که پس از سقوط حکومت کمونیستی به زادگاهش، شهر باستانی هرات بازگشت، توانست در مدتی کوتاه، این شهر را به پایتخت شعر فارسی در افغانستان تبدیل و این‌چنین، زبان مادری را مرهون تلاش‌های خود کند. به مناسبت درگذشت زنده‌یاد استاد براتعلی فدایی، شاعر بزرگ افغانستان، با محمدکاظم کاظمی، گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
از ویژگی‌های شخصیت و اشعار استاد فدایی هروی بگویید.
استاد فدایی هروی از دهه 30 در شعر امروز و در هرات فعال بود؛ هم از لحاظ مدت سرایش شعری و پیش‌کسوت بودن و هم از نظر پرورش شاگردان و اهالی شعر در هرات، بسیار موثر شناخته می‌شد. ایشان بسیار آزاده، دور از دستگاه‌های حکومتی و غالباً اهل انتقاد و روشنگری نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور بود. او حتی در جوانی، به دلیل انتقادهایی که از فساد و ناکارآمدی حکومتی داشت، مقام اداری‌اش در بادغیس را از دست داد. استاد فدایی غالباً عمرش به شعر سرودن و پرداختن به پرورش شاعران و محافل و انجمن‌های ادبی گذشت. از ایشان چند عنوان کتاب منتشر شده از جمله: «سرود خون»، «چامه‌ها و چکامه‌ها»، «گنج اسرار و راز سخن»، «راه روشن و گنج در ویرانه». او بیشتر در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی و در قالب‌های کلاسیک شعر می‌گفت. ویژگی دیگر فدایی منقبت‌خوانی بود. در افغانستان به مداحانی که در مجالس شعر مذهبی را ارائه می‌کنند، منقبت‌خوان گفته می‌شود. ایشان هم منقبت‌خوان بود و هم منقبت‌های زیادی در ستایش بزرگان دین سرود که خیلی از مداحان و منقبت‌خوانان معروف شعرهای ایشان را خوانده‌اند.
براتعلی فدایی چه تأثیری بر جریان شعر مقاومت در افغانستان داشت؟
از همان سال‌هایی که نیروهای شوروی کشور افغانستان را اشغال کردند، شعری به صورت زیرزمینی بین مردم دست به دست می‌شد با این مطلع: «روس‌ها از خاک ما بیرون شوید/ ورنه غرق رودبار خون شوید». این شعر که علیه حکومت دست به دست می‌شد و خواندن و ارائه‌اش را جرم می‌دانستند، از سروده‌های استاد فدایی هروی بود. ایشان شعرهای بسیاری درباره مسائل سیاسی و اجتماعی کشور و دشواری‌هایی که بر اثر جنگ و ناامنی و بی‌خانمانی و مهاجرت اتفاق افتاد، سرود. خودش هم مدتی در ایران به سر می‌برد و در مشهد زندگی می‌کرد و بعد از سقوط حکومت کمونیستی به هرات بازگشت و باقی عمر را آن‌جا سپری کرد.
کدام شاعران افغانستان از شاگردان استاد فدایی هروی به شمار می‌روند؟
خیلی از شاعران هرات که نسل بعد از ایشان محسوب می‌شوند، باواسطه یا بی‌واسطه از شاگردانش هستند که در محافلی که او اداره می‌کرد، پرورش یافتند؛ از جمله نظام‌الدین شکوهی، شاعر مذهبی، ظاهر رستمی هروی، محمد آصف رحمانی، عبدالکریم اسماعیل‌زاده، غلام‌نبی اشراقی و خیلی‌های دیگر که در هرات شعر می‌سرودند. بیشتر این‌ها در زمینه شعر مقاومت کار کرده‌اند؛ مثلاً محمد آصف رحمانی گردآورندۀ شعر مقاومت افغانستان از 30 شاعر مهاجر است. همچنین کسانی مانند فریدون نقاش‌زاده، اشراقی و علی حکیمی هروی غالباً شعرشان در حوزه مقاومت بوده است.
الهه آرانیان