چاپ

نسیم گیلان - زومیت / براساس یافته‌های مطالعه‌ای جدید، برخی از مجسمه‌های حتشپسوت، فرعون زن مصر باستان به صورت آیینی «بی‌اثر» شدند.
در صد سال گذشته، مصرشناسان بر این باور بودند که پس از مرگ حتشپسوت، فرعون زن قدرتمند، برادرزاده و جانشین او دست به انتقام‌گیری زد و عمداً تمام مجسمه‌های او را خرد کرد تا او را از حافظه عمومی پاک کند.
به‌گزارش لایوساینس، اکنون، مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که تصور قبلی درست نبوده است. به گفته‌ی یک مصرشناس، اگرچه بسیاری از مجسمه‌های حتشپسوت عمداً شکسته شدند، دلیل نابودی آن‌ها ربطی به جنسیت او یا حتی حذف کامل وجودش نداشته است. بلکه مجسمه‌های حتشپسوت برای «بی‌اثر کردن» آن‌ها و از بین بردن قدرت‌های ماورایی فرضی‌شان شکسته شده‌اند.
مجسمه‌ای از حتشپسوت، ملکه مصر باستان که بسیاری از مجسمه‌هایش پس از مرگش در حدود سال 1458 قبل از میلاد شکسته شدند.
عکاس: KHALED DESOUKI
حتشپسوت که حدود سال‌های 1473 تا 1458 قبل از میلاد حکومت کرد، فرعونی بود که به‌دلیل ساخت معبد زیبایی در دیرالبحری، نزدیک تبس باستان (اقصر امروزی)، مشهور است. او همچنین سفر موفقی از مصر به سرزمینی به نام «پونت» را فرمان داد که مکان دقیق آن اکنون موضوع بحث است.
حتشپسوت، همسر و خواهر ناتنی فرعون تحوتموس دوم (حکومت حدود 1492 تا 1479 قبل از میلاد) بود و قرار بود به‌عنوان نایب‌السلطنه برای فرزندخوانده‌اش تحوتموس سوم حکمرانی کند؛ اما به‌جای آنکه فقط نایب‌السلطنه باشد، خودش به‌عنوان فرعون حکومت کرد و تحوتموس سوم نائب‌السلطنه‌ای با قدرت محدود شد.
پس از مرگ حتشپسوت، بسیاری از مجسمه‌هایش عمداً شکسته شدند؛ به‌ویژه بقایای این مجسمه‌ها در محل دیرالبحری پیدا شد؛ جایی که باستان‌شناسان در دهه‌های 1920 و 1930 بقایای شکسته مجسمه‌های او را در چاه‌هایی دفن‌شده کشف کردند. تصور می‌شد که این مجسمه‌ها به دستور تحوتموس سوم به‌عنوان نوعی انتقام پس از مرگ حتشپسوت شکسته شده‌اند؛ اما مطالعه جدید نشان می‌دهد که این مجسمه‌ها در واقع به شیوه‌ای مشابه مجسمه‌های متعلق به فرعون‌های دیگر «به طور آیینی بی‌اثر» شده‌اند.
مجسمه سنگی از حتشپسوت در حال زانو زدن. این مجسمه در چند قطعه پیدا و بعداً دوباره به هم متصل شد و اکنون در موزه هنر متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود.
موزه هنر متروپولیتن
در مطالعه‌ی اخیر، جون یی وونگ، دانشجوی دکتری مصرشناسی در دانشگاه تورنتو، اسناد آرشیوی مجسمه‌های دیرالبحری را که در دهه‌های 1920 و 1930 پیدا شده بودند، بررسی کرد. وونگ دریافت که این مجسمه‌ها صورتشان شکسته نشده و نوشته‌هایشان از بین نرفته است؛ بلکه شکسته‌شدن در ناحیه گردن، کمر و پاها رخ داده که این روند در مجسمه‌های فرعون‌های دیگر مصر باستان نیز دیده شده و مصرشناسان امروزی آن را «بی‌اثرسازی آیینی» می‌نامند.
در مصر باستان، مجسمه‌های سلطنتی به عنوان موجوداتی قدرتمند و شاید حتی زنده انگاشته می‌شدند. وقتی فرعونی می‌مرد، معمولاً مصریان باستان مجسمه‌های او را با شکستن در نقاط ضعفشان، یعنی گردن، کمر و پاها بی‌اثر یا به اصطلاح غیرفعال می‌کردند. دونگ توضیح می‌دهد:
بقایای مجسمه‌های غیرفعال شده در چندین سایت در مصر و سودان پیدا شده است. یکی از شناخته‌شده‌ترین یافته‌ها در تاریخ باستان‌شناسی مصر، «انبار کارناک» است که در آن صدها مجسمه فرعون‌ها از قرون مختلف در یک محل جمع‌آوری شده بود. اکثریت قریب به اتفاق این مجسمه‌ها غیرفعال شده بودند.
یکی از مجسمه‌های حتشپسوت از دیرالبحری که در دهه 1920 حفاری شده است. این مجسمه به صورت قطعه‌قطعه پیدا شد؛ اما بعداً دوباره به هم متصل شد و در موزه هنر متروپولیتن نیویورک به نمایش درآمد.
یافته‌ها به این معنا نیست که حتشپسوت پس از مرگش هدف آزار و تعقیب سیاسی نبوده است. وونگ گفت: «شکی نیست که حتشپسوت تحت کمپینی از آزار و تعقیب قرار گرفت؛ چرا که در بسیاری از یادبودها در سراسر مصر، تصاویر و نام‌های او به طور سیستماتیک حذف شده‌اند. می‌دانیم که این کمپین آزار و تعقیب به دستور توتموز سوم آغاز شد، اما دقیقاً نمی‌دانیم چرا.
احتمالا حشتپسوت در زمان حیات تحت آزار و اذیت قرار داشت
اینکه مجسمه‌های حتشپسوت در دیرالبحری به شکل معمولی بی‌اثر شده‌اند، در حالی که تصاویر و کتیبه‌هایش در دیگر مکان‌ها به‌شدت تخریب شده‌اند، نشان می‌دهد که آزار و تعقیبی که او تجربه کرده، ممکن است دلایل شخصی نداشته باشد.
به‌گفته‌ی وونگ، مجسمه‌های فرعون‌های دیگر نیز تحت بی‌اثرسازی آیینی قرار گرفته‌اند. این واقعیت که مجسمه‌های حتشپسوت در دیرالبحری به شکل معمول غیرفعال شده‌اند، در حالی که مجسمه‌هایش در دیگر مکان‌ها با خشونت بیشتری مورد حمله قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد که توتموز سوم ممکن است به دلایل سیاسی، مثلاً نگرانی‌های هوادارانش درباره حکومت او مجبور به آزار حتشپسوت شده باشد.
وونگ گفت:
بازار
مصرشناسان اولیه تصور می‌کردند که توتموز سوم باید نفرت شدیدی نسبت به حتشپسوت داشته باشد، اما این احتمالاً درست نیست. رفتار با مجسمه‌ها، برای مثال، نشان می‌دهد که توتموز سوم بیشتر تحت تأثیر عوامل آیینی و عملی بوده تا خصومت شخصی. توتموز سوم احتمالاً تحت تأثیر ملاحظات سیاسی بود: مانند اینکه آیا حکومت حتشپسوت برای میراث او به‌عنوان فرعون مضر بوده است یا خیر.
پژوهش 24 ژوئن در مجله‌ی Antiquity منتشر شد.