بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایسنا / گوجه‌فرنگی‌ از محبوب‌ترین صیفی‌جات در سفره‌ ایرانی‌هاست؛ اما این گیاه پرکاربرد، در برابر برخی بیماری‌های قارچی بسیار آسیب‌پذیر است. محققان در پژوهشی تازه به دنبال راهی برای تقویت دفاع طبیعی این گیاه در برابر نوعی بیماری پژمردگی بوده و به موفقیت خوبی دست یافته‌اند.
گوجه‌فرنگی در حال حاضر یکی از پرمصرف‌ترین سبزی‌ها در بازار ایران و جهان است. با وجود ارزش غذایی بالا و مصرف گسترده آن، این گیاه در محیط گلخانه‌ای یا مناطقی با رطوبت و دمای بالا به شدت در معرض ابتلا به بیماری‌های قارچی قرار دارد. یکی از مخرب‌ترین این بیماری‌ها، «پژمردگی فوزاریومی» است که توسط نوعی قارچ به نام فوزاریوم اکسی‌اسپوریوم ایجاد می‌شود. این قارچ از طریق ریشه وارد گیاه می‌شود و به مرور باعث زرد شدن، پژمردگی و در نهایت نابودی بوته گوجه‌فرنگی می‌شود. به همین دلیل مقابله با این بیماری برای حفظ کیفیت و کمیت تولید، به‌ویژه در شرایط گلخانه‌ای که فضای بسته و مساعدی برای رشد قارچ‌هاست، اهمیت زیادی دارد.
بازار
روش‌های رایج برای کنترل این بیماری بیشتر بر استفاده از سموم شیمیایی تکیه دارند. اگرچه این روش‌ها تا حدی مؤثر هستند، اما با مشکلاتی مانند باقی‌ماندن سم در محصول، آسیب به محیط زیست و هزینه‌های بالا همراه‌اند. به همین دلیل در سال‌های اخیر، توجه به روش‌های جایگزین و سالم‌تر افزایش یافته است؛ از جمله استفاده از ترکیبات طبیعی برای تحریک سیستم دفاعی گیاه. پژوهش‌هایی در نقاط مختلف دنیا نشان داده‌اند که برخی مواد گیاهی می‌توانند بدون اثرات جانبی مخرب، مقاومت گیاه را در برابر بیماری‌ها افزایش دهند. در این میان، ترکیبات فنلی و آنتی‌اکسیدانی مانند رزوراترول مورد توجه خاصی قرار گرفته‌اند.
در همین زمینه، سید کاظم صباغ از گروه زیست‌شناسی دانشگاه یزد به همراه سه تن از همکاران خود، پژوهشی انجام دادند تا تأثیر همین ترکیب طبیعی، یعنی رزوراترول را در افزایش مقاومت گوجه‌فرنگی در برابر بیماری پژمردگی بررسی کنند. رزوراترول ماده‌ای طبیعی است که در برخی خوراکی‌ها مانند انگور، بادام‌زمینی و شراب قرمز وجود دارد و به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی‌اش شناخته می‌شود.
در این پژوهش، دو رقم تجاری گوجه‌فرنگی به نام‌های «ترمه» و «کاپتین» انتخاب شدند. پژوهشگران این گیاهان را در محیط گلخانه پرورش دادند و سپس در معرض قارچ عامل بیماری قرار دادند. همزمان، گیاهچه‌ها را در دو نوبت با محلول رزوراترول با غلظت‌های متفاوت محلول‌پاشی کردند. در ادامه، تغییرات مربوط به رشد گیاه، فعالیت آنزیم‌های دفاعی و میزان بیان ژن‌هایی که در مقاومت گیاه نقش دارند، مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج به دست آمده نشان دادند که گیاهان تیمارشده با دوز بالاتر رزوراترول رشد بهتری نسبت به گیاهان شاهد (تیمارنشده) داشتند. این تأثیر به ویژه در رقم ترمه که بیشتر به بیماری حساس بود، ملموس‌تر بود. از سوی دیگر، بررسی‌های ژنتیکی مشخص کردند که در رقم کاپتین، یکی از ژن‌های کلیدی مرتبط با مقاومت گیاه، فعالیت بیشتری از خود نشان داده است.
به‌طور کلی، پژوهش نشان داد که رزوراترول می‌تواند سیستم دفاعی گیاه را تقویت کند، اما اثر آن در مقایسه با برخی ترکیبات دیگر مانند اسید سالیسیلیک یا جاسمونیک اسید کمتر است. با این حال، استفاده از این ماده طبیعی می‌تواند در مراحل اولیه رشد گیاه و برای تولید نشاء، سودمند باشد.
بر اساس بررسی‌های تکمیلی این تحقیق، رزوراترول علاوه بر تقویت دفاع گیاه، به بهبود رشد آن هم کمک می‌کند. افزایش سطح آنزیم‌هایی مانند کاتالاز و پراکسیداز که در خنثی‌کردن آسیب‌های اکسیداتیو نقش دارند، از جمله اثرات مثبت آن بود. این آنزیم‌ها می‌توانند با تقویت دیواره سلولی و پاکسازی رادیکال‌های آزاد، مقاومت گیاه را در برابر نفوذ قارچ‌ها افزایش دهند. هرچند برخی تأثیرات آن در بخش‌های زیرزمینی گیاه مانند ریشه، محسوس‌تر از بخش‌های هوایی بود.
نکته قابل توجه دیگر، تفاوت واکنش ارقام مختلف گوجه‌فرنگی به این ترکیب بود. این مسأله نشان می‌دهد که نوع رقم و شدت بیماری‌زایی قارچ می‌تواند بر میزان اثرگذاری رزوراترول تأثیر بگذارد.
در مجموع، نتایج این پژوهش که در دوفصلنامه «دانش گیاه پزشکی ایران» وابسته به دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران منتشر شده‌اند، از پتانسیل این ترکیب برای استفاده در کشاورزی ارگانیک خبر می‌دهد، به شرط آن‌که در دوز مناسب و در زمان مناسب به کار گرفته شود.