بزرگنمايي:

نسیم گیلان - زومیت / تحلیل ژنتیکی 60 اسکلت از دو گورستان نوسنگی در چین، به کشف دو قبیله‌ی مادرسالار با رهبری زنان انجامید و پیوندی 10 نسلی از جوامع مادرتبار را فاش کرد.
در دل لایه‌های خاکی که هزاران سال در شرق چین انباشته شده‌اند، نشانه‌هایی از نظمی اجتماعی کشف شده که با همه‌ی آن‌چه درباره‌ی جوامع باستانی می‌دانستیم، تفاوت دارد. جامعه‌ای که در آن، زنان سررشته‌ی قدرت را در دست داشتند و مرزهای خویشاوندی را تعیین می‌کردند.
به‌گزارش لایوساینس، تجزیه‌وتحلیل دی‌ان‌ای از صدها اسکلت مدفون در محوطه‌ی باستانی فوجیا، نشان می‌دهد که حدود 4500 سال پیش، جوامعی مادرتبار با رهبری زنان در این سرزمین می‌زیسته‌اند که پیوندهای خانوادگی آن‌ها از طریق مادر تعریف می‌شد و نسل‌به‌نسل، در کنار او به خاک سپرده می‌شده‌اند.
بازار
نتیجه زمانی به‌دست آمد که پژوهشگران، دی‌ان‌ای باستانی اسکلت‌هایی را بررسی کردند که در دو گورستان از دوران نوسنگی دفن شده بودند. در جریان پژوهش، آن‌ها به ساختار اجتماعی کم‌سابقه‌ای برخوردند که در آن، همه‌ی افراد به یکی از دو قبیله‌ای وابسته بودند که زنان اداره‌شان می‌کردند و تدفین نیز بر اساس تبار مادری انجام می‌شد. همچنین، این سنت دست‌کم تا ده نسل ادامه داشته است.
دو گورستان نوسنگی بررسی‌شده در محوطه‌ی باستانی فوجیا در شرق چین، در دو سوی منطقه‌ای مسکونی و با فاصله‌ای حدود 100 متری از هم قرار داشتند. باستان‌شناسان در این دو گورستان بیش از 500 اسکلت کشف کردند. قدمت اسکلت‌ها با استفاده از روش تاریخ‌گذاری رادیوکربن، بین سال‌های 2750 تا 2500 پیش از میلاد تعیین شد.
گروه بین‌المللی پژوهشگران، در مطالعه‌ای تازه اطلاعات ژنتیکی 60 اسکلت از فوجیا را تجزیه‌وتحلیل کردند. 14 اسکلت به گورستان شمالی و 46 اسکلت به گورستان جنوبی تعلق داشتند. بررسی‌ها نشان داد تمام افراد دفن‌شده در گورستان شمالی دارای نوعی یکسان از دی‌ان‌ای میتوکندری بودند؛ ماده‌ای ژنتیکی که صرفاً از مادر به فرزند منتقل می‌شود. این امر وجود تبار مادری مشترک در این گروه را نشان می‌دهد.
در گورستان جنوبی نیز 44 نفر از 46 اسکلت بررسی‌شده، نوعی متفاوت اما یکسان از دی‌ان‌ای میتوکندری داشتند. هم‌زمان، بررسی کروموزوم Y در اسکلت‌های مردان، تنوع بالا در تبار پدری آن‌ها را آشکار کرد. این تضاد، الگوی جالبی را به نمایش می‌گذارد: مردان و زنان هر دو در کنار خویشاوندان مادری خود دفن شده‌اند، درحالی‌که پدران‌شان از تبارهای گوناگونی آمده‌اند. چنین الگویی مشخصه‌ی جامعه‌ای با ساختار مادرتبار است.
پژوهشگران در گزارش خود نوشته‌اند که افراد دفن‌شده، صرف‌نظر از جنسیت، بر پایه‌ی نسب مادری در دو گورستان قرار گرفته‌اند. حتی پسران نوجوان و مردان بالغ نیز در کنار خویشاوندان مادری خود به خاک سپرده شده‌اند که نشانه‌ای از پایبندی جامعه به هنجارهای مادرتباری است.
وجود چنین ساختار اجتماعی در گذشته‌ی بشر نادر است. تاکنون تنها سه پژوهش دیگر توانسته‌اند با تکیه بر دی‌ان‌ای، جوامع مادرتبار را شناسایی کنند: یکی در دره‌ی چاکو در نیومکزیکو، دیگری در نخبگان سلتی جنوب آلمان و سومی در قوم دوروتریج، در بریتانیای عصر آهن. البته، ساختارهای مشابه هنوز هم در برخی جوامع معاصر در جنوب شرق آسیا دیده می‌شود.
در ادامه‌ی پژوهش، دانشمندان به نرخ بالای ازدواج درون‌خانوادگی یا هم‌خونی در طول 10 نسل پی بردند. ازدواج‌هایی میان خویشاوندان دور، مانند اقوام نسل دوم و سوم رایج بوده، اما در چهار مورد، شواهدی از ازدواج با بستگان بسیار نزدیک‌تر، مانند عموزاده‌های درجه یک نیز مشاهده شده است.
پژوهشگران توضیح داده‌اند که هرچند چنین الگویی احتمالاً ترجیح داده نمی‌شده، در جوامع کوچک و بسته طبیعی است. این یافته نه‌تنها درباره‌ی روابط خانوادگی، بلکه درباره‌ی محدودیت‌های جمعیتی و اجتماعی در جوامع نخستین نیز اطلاعات تازه‌ای ارائه می‌دهد.
به‌گفته‌ی پژوهشگران، این نوع سازمان اجتماعی پیش‌تر در جوامع عصر سنگ شرق آسیا دیده نشده بود. یو دونگ، باستان‌شناس در دانشگاه شاندونگ، این کشف را شگفت‌انگیز خوانده و می‌گوید: «یافتن جامعه‌ای مادرتبار در چین نوسنگی، بسیار هیجان‌انگیز است.»
پژوهش فوجیا چشم‌انداز تازه‌ای درباره‌ی گذار جوامع انسانی از ساختارهای ساده به سیستم‌های اجتماعی پیچیده‌تر ترسیم می‌کند. به اعتقاد پژوهشگران، مطالعات آینده در زمینه‌ی ژنتیک و باستان‌شناسی می‌تواند به روشن‌ترشدن سازوکار جوامع مادرتبار و نقش آن‌ها در تکامل ساختار اجتماعی انسان کمک کند.
پژوهش در نشریه نیچر منتشر شده است.