بزرگنمايي:

نسیم گیلان - رشد سریع شهرنشینی، نبود برنامه‌ریزی اصولی در ایجاد زیرساخت‌ها برای شهرهای استان‌های شمالی و گردشگرپذیر شمال کشور باعث شده است تا خطه سبز ایران با مشکلات جدی در حوزه مدیریت پسماند و معضلات زیست‌محیطی مواجه باشد.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، افزایش تولید پسماند و نحوه دفن آن امروزه به یکی از دغدغه‌های مدیران در سراسر جهان به ویژه در نواحی شهری پرتراکم تبدیل شده است، به نحوی که بسیاری از کشورها به منظور جلوگیری از ایجاد و تشدید بحران‌های زیست‌محیطی راهکارهای متفاوتی را برای حل معضل دفن پسماند در نظر گرفته‌اند، راهکارهایی که بعضاً متناسب با شرایط جغرافیایی و ویژگی‌های محیط زیستی هر منطقه انتخاب می‌شود و کمک زیادی به کاهش تبعات دفن غیراصولی زباله‌ها خواهد کرد.
رشد جمعیت در شهرهای استان‌های شمالی ایران و حضور گسترده گردشگران طی سال‌های اخیر حجم زباله تولیدی را افزایش داده و دفن غیراصولی پسماند سبب تخریب، آلوده شدن طبیعت و محیط‌زیست، تالاب‌ها و رودخانه‌ها، دریای خزر، زمین‌های کشاورزی و سفره‌های آب زیرزمینی مناطق مختلف شده است.
منابع طبیعی شمال کشور توسط زباله‌های خشک و تر تخریب شده است و بسیاری از شهرهای شمالی دفن‌گاه بهداشتی زباله است و امکانات و تجهیزات لازم به منظور مدیریت صحیح پسماند را ندارد. افزایش حجم زباله تولیدی در این شهرهای گردشگرپذیر به یک بحران تبدیل شده است، زباله‌هایی که اگر به درستی مدیریت نشود می‌تواند آثار مخرب و فاجعه‌باری برای محیط زیست و به تبع آن سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده داشته باشد.
این شرایط بحرانی سبب شده است که مدیریت صحیح پسماند، ساماندهی دفن‌گاه زباله، بازیافت و کاهش تولید زباله برای مدیران شهرهای شمالی به یک دغدغه مهم تبدیل شود.
روزانه یک‌هزار و 200 تن زباله در گلستان تولید می‌شود به خبرنگار ایمنا می‌گوید: روزانه یک‌هزار و 200 تن زباله در گلستان تولید و به دو سایت زباله واقع در آق‌قلا و آزادشهر حمل می‌شود و یکی از چالش‌ها و معضلات شهری، وجود پسماندها و زباله‌ها است که اگر مدیریت علمی و صحیح نشود، تهدید بزرگی برای جامعه بشری خواهد بود.
وی با اشاره به دفن زباله بهداشتی در کشورهای پیشرفته، می‌افزاید: در کشورهای پیشرفته، با آموزش و فرهنگ‌سازی چالش وجود پسماند را به فرصت تبدیل کردند و از آن به‌عنوان یک منبع انرژی و درآمد استفاده می‌کنند.
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری‌های گلستان خاطرنشان می‌کند: استان گلستان به عنوان یکی از سه استان شمالی و هفت استان ساحلی، پایلوت اجرای مدیریت یکپارچه دفن زباله در کشور است و با اجرای این طرح 56 مکان آلوده جمع‌آوری زباله در استان پاک‌سازی شده و تنها دفن زباله در دو شهر آزادشهر و آق‌قلا در راستای مدیریت یکپارچه به‌عنوان سایت جمع‌آوری زباله فعال است‌.
خط پردازش مکانیزه سایت زباله آق‌قلا فعال است ملک‌شاهکویی اضافه می‌کند: در سایت زباله آق‌قلا دو خط پردازش مکانیزه و بهداشتی هریک با ظرفیت 250 تن زباله مجهز به لندفیل و ژئوممبران فعال است و یک خط پردازش دیگر با ظرفیت 250 تن به همراه تصفیه شیرابه و سکوی تخمین به مساحت 100 هکتار وجود دارد که روزهای آینده فعال خواهد شد.
وی با بیان اینکه در انتخاب سایت زباله آزادشهر مکان‌یابی مناسبی نشده است، ادامه می‌دهد: طی چند سال گذشته بوی نامطبوع این سایت که ناشی از گازهای منتشر شده توسط زباله‌ها است، باعث رنجش اهالی آزادشهر و اطراف آن شده است.
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری‌های گلستان با بیان اینکه اقدامات خوبی در سایت زباله آزادشهر برای رفع مشکلات انجام شده است، تاکید می‌کند: پوشش خاک برای زباله‌های تلمبار شده طی سال‌های گذشته تدبیر و دو خط پردازش هریک به ظرفیت 250 تن زباله در این سایت فعال شده و قرار است تصفیه‌خانه شیرابه با اعتبار هفت میلیارد تومان در این سایت فعال شود.
ملک‌شاهکویی با اشاره به بوی نامطبوع حاصل از انتشار گازهای زباله در سایت زباله آزادشهر، اضافه می‌کند: برای جلوگیری از انتشار بوی نامطبوع در سایت زباله آزادشهر و به‌رغم هزینه‌های بالای آن، روزانه 150 تن زباله که حدود 650 میلیون تومان هزینه برای سازمان پسماند دارد، به سایت زباله واقع در آق‌قلا حمل می‌شود.
وی می‌گوید: برای رفع مشکل سایت زباله شهرستان آزادشهر، جلساتی با حضور کمیسیون عمران کمیسیون داخلی مجلس شورای اسلامی و استاندار گلستان و چندین جلسه با معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور برگزار شده است‌.
در همین پیوند با بیان اینکه پس از چند دهه دفن غیربهداشتی زباله در محدوده لندفیل سراوان از اواخر آبان سال گذشته با دستور رئیس‌جمهور، پیگیری استاندار گیلان و شهرداری رشت، عقد قرارداد با پیمانکار ذی‌صلاح برای بهسازی لندفیل سراوان آغاز شد، ادامه می‌دهد: ابتدای سال جاری اجرای پروژه بهسازی به دلیل تنش‌های محلی حدود 40 روز متوقف شده بود و اکنون در حال فعالیت است.
پروژه بهسازی لندفیل سراوان 82 درصد پیشرفت فیزیکی دارد وی با بیان اینکه پروژه بهسازی لندفیل سروان 82 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، می‌افزاید: مساحت منطقه لندفیل سراوان بیش از 21 هکتار است، حدود 10 هکتار از اراضی لندفیل سراوان روکش شده است و این منطقه به منظور جلوگیری از نفوذ شیرابه به سمت اراضی و آب‌های سطحی و زیرسطحی به طور کامل روکش خواهد شد.
شهردار رشت با بیان اینکه هزینه اجرای پروژه بهسازی لندفیل سراوان تاکنون 88 میلیارد تومان بوده است، تصریح می‌کند: احداث دیوار خاکی مسلح به طول 300 متر، ارتفاع 9 متر و چهار پشته خاکی به ارتفاع 10 متر با هدف جلوگیری از رانش و پوشش زباله‌ها به سمت دره به اتمام رسیده است.
شوقی با بیان اینکه مدیریت شهری و اعضای شورای اسلامی شهر به صورت روزانه پیگیر پروژه بهسازی لندفیل سراوان هستند، تاکید می‌کند: ساماندهی زباله‌های دپو شده، روکش محل دفن پس از ایجاد شیب مناسب، هدایت شیرابه‌ها به یک حوضچه، پمپاژ شیرابه‌ها به طرف محل تصفیه‌خانه، ممانعت از ریزش زباله‌ها با دیواره‌سازی، ایجاد پشته‌های خاکی و جلوگیری از اختلاط آب باران با شیرابه‌ها، ایجاد چاه‌های خروج گاز، اجرای سیستم‌های زهکشی در نقاط مختلف لندفیل و لوله‌گذاری به منظور هدایت آن به سمت حوضچه از اهداف اجرای پروژه بهسازی لندفیل سراوان است‌.
پیمانکار پروژه زباله‌سوز سراوان تعیین تکلیف می‌شود وی با بیان اینکه قرارداد احداث زباله‌سوز میان شهرداری رشت و سرمایه‌گذار بخش خصوصی به روش «BOT» سال 1392 منعقد شد، خاطرنشان می‌کند: مقرر بود این پروژه با 40 درصد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تأمین 60 درصدی بخش دولتی اجرایی شود، اما بنا به دلایلی متوقف شد و با پیگیری‌های انجام شده و از محل اعتبارات ساماندهی پسماندهای استان‌های شمالی، کار را طی سه سال آینده اجرایی خواهیم کرد.
شهردار رشت با بیان اینکه مدت زمان احداث زباله‌سوز 24 ماه است، اظهار می‌کند: در حال حاضر پیشرفت فیزیکی ابنیه زباله‌سوز 19 درصد و تأسیسات آن 24 درصد است و به زودی شاهد تعیین تکلیف پیمانکار خواهیم بود.
شوقی با بیان اینکه تفکیک زباله از مبدا در مناطق پنج‌گانه رشت دوباره آغاز شده است، می‌افزاید: برای هر منطقه با پیمانکار مجزا قرارداد بسته شده است و برای ادارات و دستگاه‌ها نیز پیمانکار مستقل داریم؛ طرح تفکیک زباله از مبدا نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش است، از این رو طرح «شهردار - مدرسه» را آغاز کردیم تا دانش‌آموزان را مشارکت دهیم و تا یک ماه آینده هوشمندسازی تفکیک زباله از مبدا را از طریق نرم افزار راه‌اندازی می‌کنیم.
روزانه 600 تن زباله در رشت تولید می‌شود در خصوص حجم زباله تولیدی در شهر رشت، می‌گوید: روزانه به صورت متغیر 500 تا 600 تن زباله در شهر رشت تولید می‌شود و در زمان ورود مسافران این مقدار افزایش پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: بهسازی دفن‌گاه زباله سروان بر اساس قرارداد پیمانکار با شهرداری رشت از آبان سال گذشته آغاز شد، این پروژه اکنون بیش از 80 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پیمانکار تاکنون برای اجرای این طرح به تعهدات خود عمل کرده است.
رئیس شورای اسلامی شهر رشت با بیان اینکه تاکنون هزینه بهسازی پروژه ساماندهی سروان حدود 88 میلیارد بوده است، اضافه می‌کند: پیش از این شیرابه‌های زباله در نقاط مختلف دفن‌گاه سرازیر می‌شد، اما اکنون از طریق لوله‌ها به داخل حوضچه هدایت و از نفوذ شیرابه به زمین محل دفن جلوگیری می‌شود.
واثق‌کارگرنیا تصریح می‌کند: قرارداد پروژه احداث تصفیه‌خانه شیرابه دفن گاه سراوان سال 1398 منعقد شد، اما پیمانکار در روند اجرای طرح به تعهدات خود عمل نکرده و اقدامات شرکت قابل قبول نبوده است؛ بنابراین برای او پرونده حقوقی تشکیل دادیم که از طریق ماده 38 پرونده در حال رسیدگی است و تا واگذاری پروژه به پیمانکار دیگر یا ادامه همکاری با پیمانکار فعلی، تعیین تکلیف می‌شود.
وی می‌گوید: در حال حاضر خط یک و دو کارخانه کود آلی رشت با پردازش روزانه 500 تن زباله فعال است، اما به دنبال آن هستیم تا با رفع اشکالات و فعال کردن خط سه و چهار ظرفیت کارخانه را به دو برابر افزایش دهیم.
شهردار رشت با بیان اینکه حدود 40 درصد از زباله‌های کود آلی رشت ریجکتی است، تاکید می‌کند: پس از تفکیک زباله در خطوط تفکیک، همواره مقداری مواد تحت عنوان مواد ریجکتی (موادی که به هر دلیل از زباله برای استفاده مجدد جداسازی نمی‌شود) باقی می‌ماند که باید نسبت به امحای آن اقدام شود و مواد باقی‌مانده هیچ آثار زیان‌باری برای طبیعت ندارد.
اجرای نصفه و نیمه سایت‌های پردازش زباله در مازندران دفن زباله در استان‌های شمالی سال‌ها به یکی از پرچالش‌ترین مسائل اجتماعی در این مناطق تبدیل شده است و یکی از رایج‌ترین شیوه‌های مدیریت پسماند در استان مازندران بوده که از دهه‌های گذشته میراث ناموزون مدیریت شهری بوده است. مدیران در مازندران به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خاص و دارا بودن اراضی جنگلی با وسعت زیاد و نبود مدیریت پسماند، به بهانه‌های مختلف زباله‌ها را در دل جنگل‌ها دفن یا به عبارتی پنهان کرده‌اند.
امروز زباله‌ها در دل جنگل‌های مازندران در مناطقی همچون زیراب، تنکابن، آمل، رامسر، نوشهر از پرچالش‌ترین مسائل زیست‌محیطی است و زخم ناسور این عفونت مدیریتی در دل جنگل‌ها خودنمایی می‌کند. زباله در شهر ساحلی محمودآباد نزدیک خط ساحلی دهه‌ها است که دفن می‌شود یا در امیرکلای بابل در زمین‌های کشاورزی دپو و طی سال‌های اخیر با وجود همه مخالفت‌ها زباله‌های شهری در منطقه جنگلی الیمالات نور دفن شده است.
طی هفته‌های اخیر با هدف مدیریت مرکز دفن زباله موسوم به عمارت آمل در محور هراز، یک منطقه جنگلی به نام «شوکاشور» برای دفن زباله در نظر گرفته شد که با مخالفت‌های اجتماعی و تجمع شش روزه مردم در این منطقه، این تصمیم عملی نشد، اما این تصمیم نشان می‌دهد هنوز هم جنگل مکانی برای مدیریت پسماند زباله است. این واقعیتی است که نسل‌های آینده این سرزمین را تهدید می‌کند.
طی سال‌های اخیر دو زباله‌سوز در شهرهای نوشهر و ساری به منظور مدیریت پسماند این شهرها راه‌اندازی شده است، زباله‌سوز نوشهر اگرچه به بهره‌برداری رسیده است اما گفته می‌شود از ظرفیت واقعی خود برای مدیریت پسماند بهره نمی‌برد، در ساری نیز هنوز با وجود گذشت یک دهه از آغاز ساخت این پروژه، این طرح به بهره‌برداری نرسیده است.
کمتر از پنج درصد زباله‌های شهری توسط شهرداری‌ها تفکیک می‌شود سایت‌های پردازش زباله در شهرهای تنکابن، قائم‌شهر، ساری و آمل به منظور تفکیک و دفن مقدار کمتری زباله در دل جنگل‌ها برنامه‌ریزی شده است، اما بعضی از این سایت‌ها به بهره‌برداری نرسید و سایت‌های بهره‌برداری شده نیز سهم چندانی در مدیریت پسماندهای مازندران ندارد.
تشکیل سازمان پسماند استان مازندران با هدف فعالیت مدیریت پسماند شهرداری‌های استان و خارج کردن این روند از حالت جزیره‌ای تشکیل شد تا به این نهادها انسجام ببخشد، اما شهرداری‌های استان همراهی لازم را نداشتند. اگرچه فعالان زیست‌محیطی معتقد هستند تنها مسیر مدیریت پسماندهای مازندران، از محل تفکیک زباله از مبدا می‌گذرد، اما همچنان کمتر از پنج درصد زباله‌های شهری توسط شهرداری‌ها تفکیک می‌شود.
به نظر می‌رسد چالش‌ها و مسائل پیش‌روی مدیریت پسماند تنها از محل ایجاد مراکز دفن جدید و حتی سایت‌های زباله‌سوز نمی‌گذرد. مرکز دفن زباله عمارت در شهرهای مرکزی آمل بیش از 40 سال و دفن زباله ساری در پشتکوه بیش از 30 سال قدمت دارند در حالی که همه این مراکز قرار بود مرکز دفن موقت باشد، اما نبود عزم و برنامه جدی در مدیریت پسماند استان و بی‌توجهی به مسائل زیست‌محیطی فاجعه‌بار بوده است‌.
ایجاد شیرابه در مسیر رودخانه‌ها و جنگل و تولید گاز متان در محل دپوی زباله بحرانی است و زیست‌بوم طبیعی مازندران را تهدید می‌کند. طی سه دهه اخیر میزان تولید زباله در استان‌های شمالی نه تنها کم نشده بلکه حتی به واسطه افزایش تعداد گردشگران بیشتر هم شده است.
آنچه امروز فعالان زیست‌محیطی به آن معتقد هستند این است که تنها راه برون رفت از معضل زباله، عزم جدی در اجرای طرح‌های تفکیک زباله از مبدا و کاهش میزان تولید زباله از محل مدیریت مصرف است. گروه‌های مردم‌نهاد موفقی در این زمینه فعالیت دارند، اما مدیریت کلان‌شهرها و شهرداری‌ها همچنان دفن را راحت‌ترین و سهل‌الوصول‌ترین مسیر برای مدیریت پسماند می‌دانند که ادامه این روند موجب از بین رفتن طبیعت، بروز معضلات زیست‌محیطی و ایجاد مشکلاتی برای شهر و شهروندان می‌شود.