بزرگنمايي:

نسیم گیلان- انقلاب صنعتی، به دگرگونی‌های بزرگی گفته می‌شود که در صنایع مختلف مانند تولید، کشاورزی و حمل و نقل رخ می‌دهند. صنعتی‌شدن به معنای استفاده از نیروی ماشین به جای نیروی انسانی است. تاکنون چهار انقلاب صنعتی در جهان رخ داده است. اولین انقلاب صنعتی از اوایل سده هجدهم و حدود سال 1760 شروع شد و تا قرن نوزدهم ادامه داشت. وجه بارز این انقلاب آن بود که جوامع عمدتاً کشاورزی و روستایی تبدیل به جوامع صنعتی و شهری شدند. صنعت نساجی به همراه ماشین بخار، نقش محوری در این انقلاب صنعتی ایفا کرد. در انقلاب صنعتی دوم که از سال 1870 میلادی شروع شد و تا سال 1914 میلادی ادامه داشت، صنعت نفت، صنعت فولاد و صنعت برق پدیدار شدند.

به گفته محققان، انقلاب صنعتی سوم که به انقلاب دیجیتالی یا رایانه‌ای معروف است، بعد از جنگ جهانی دوم و با اختراع ترانزیستور شروع شد. پیدایش رایانه‌های شخصی، اینترنت و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و آنالوگ از دستاوردهای انقلاب صنعتی سوم هستند که تاکید آن بر اتوماسیون تولید بوده است. در حال حاضر نیز جامعه جهانی در هزاره سوم میلادی در حال تجربه چهارمین انقلاب صنعتی است. انقلاب صنعتی چهارم بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، مسیری طولانی است که تا سال‌های 2025- 2030 به اوج خود می‌رسد. دیجیتالی شدن، ستون فقرات انقلاب صنعتی چهارم است که به واسطه آن، همگرایی فناوری‌ها و رشته‌های علوم، روی داده، دانش و فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء در این گذار پدیدار می‌شوند. با توجه به این موضوع، بسیار اهمیت دارد که آموزش عالی در کشورهای مختلف با این تحولات همسو شوند.

در این رابطه، تیمی پنج نفره از محققان دانشگاه علامه طباطبائی یک پژوهش را انجام داده‌اند که در آن، ویژگی‌های برنامه‌درسی آموزش عالی در عصر انقلاب صنعتی چهارم مورد تبیین قرار گرفته است.

این پژوهش با تحلیل محتوای منابع علمی معتبر  شامل اسناد، کتب و مقالات در زمینه برنامه‌درسی آموزش عالی در عصر انقلاب صنعتی چهارم در طی سال‌های 2016 تا 2021 انجام شده است.

بر اساس یافته‌های این پژوهش، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید جهت مطابقت با عصر انقلاب صنعتی چهارم و گام سریع علم و فناوری و با جهت‌گیری و نگاه به آینده و همسو با ویژگی‌های مذکور برنامه‌های درسی خود را مورد بازطراحی و بازنگری قرار دهند.

مواردی چون هوش مصنوعی، واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، اینترنت اشیاء، پهپادها، چاپ سه‌بعدی، نانوفناوری، زیست فناوری، علوم مواد پیشرفته، ذخیره‌سازی انرژی، رایانش کوانتومی، میانجی‌های انسان- ماشین و فناوری‌های داده‌های بزرگ همگی از نمودهای اصلی انقلاب صنعتی چهارم هستند که در برنامه‌های درسی دانشگاهی بایستی به شکل به‌روز و مداوم مورد بازبینی قرار گیرند.

به گفته غلامرضا یادگارزاده، استادیار و محقق مطالعات برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبائی و همکارانش، «در مطالعه ما، 12 مضمون سازمان‌دهنده اصلی با عناوین زیر شناسایی شدند که در قالب یک دسته مضمون فراگیر با عنوان تغییر پارادایم برنامه‌درسی قرار گرفتند: یادگیری مستمر در هر لحظه در هر مکان، آموزش فردگرایانه و شخصی‌سازی شده، آموزش متصلِ جهانی، تفکر پلتفرمی بر پایه فناوری‌های نوین، برنامه‌درسی مبتنی بر مسئولیت‌های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی، مهارت‌پروری با تاکید بر مهارت‌های نرم، پیوند آموزش عالی و صنعت در بستری از فناوری، آموزش نوآورانه، پروژه‌محوری، استاد در نقش هدایت‌گر و مشاور، بازاندیشی برنامه‌درسی همسو با عصر انقلاب صنعتی چهارم و همجوشی و همگرایی علوم».

این محققان می‌گویند: «نکته بسیار حائز اهمیت، آن است که پیشرفت‌ها و تغییر و تحولات در عرصه علم و فناوری در عصر انقلاب صنعتی چهارم در همین مرز برجا نخواهند ماند و با سرعت شتابان این عصر، همواره گستره‌های حیرت انگیز دیگری را به وجود خواهند آورد. بنابراین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید جهت مطابقت با گام سریع علم و فناوری و با جهت‌گیری و نگاه به آینده، به طور مداوم برنامه‌های درسی خود را از تمامی جهات مورد بررسی و بازنگری قرار دهند».

بر اساس این پژوهش که نتایج آن را دوفصلنامه «پژوهش‌های برنامه درسی» متعلق به دانشگاه شیراز منتشر کرده است، نکته دیگری که بسیار قابل تعمق است، آن است که در عصر انقلاب صنعتی چهارم، تلفیق برنامه‌های درسی با فناوری‌های پیشرفته و آموزش دیجیتال بیش از یک دغدغه فنی صرف است.

به عبارت دیگر به اعتقاد یادگارزاده و همکارانش، «برنامه درسی مجهز به فناوری، یک مسئله ساده دیجیتالی کردن مطالب موجود و در دسترس قرار دادن آن‌ها به صورت برخط نیست، بلکه پاسخ اساسی‌تری به فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی است که با دیجیتالی شدن امکان‌پذیر می‌شود. در این زمینه آموزش نحوه تعامل با فناوری از طریق برنامه‌های درسی بسیار اساسی و حائز اهمیت است».

این محققان در انتها پیشنهاد می‌کنند «با توجه به اهمیت نقش برنامه‌های درسی آموزش عالی در عصر انقلاب صنعتی چهارم و با توجه به خلأ تحقیقاتی بسیار در این زمینه، لازم است مطالعات و تحقیقات فراوانی در خصوص برنامه‌های درسی از جهات و چشم‌اندازهای گوناگون توسط متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه در کشور صورت گیرد».