بزرگنمايي:
نسیم گیلان - همشهری آنلاین / امام علی(ع) فرمود: آمرؤ القیس پادشاه گمراهان نیست؛ در شاعری مقام والایی دارد!| سخن گفتن از علی(ع) جرم بود
کامران شرفشاهی می‌گوید: «وقتی از حضرت امیر المونین علی(ع) می‌پرسند کدام شاعر را بیشتر دوست داری می‌فرماید: «امرؤ القیس». در پاسخ به آن حضرت می‌گویند: «او که پادشاه گمراهان است!» و حضرت می‌فرمایند: «با این وصف در مرتبه شاعری بالایی قرار دارد.»
کامران شرفشاهی، شاعر و نویسنده‌ای آیینی است که بدون هیاهو و برکنار از محافل ادبی کار خودش را می‌کند و در هر حوزه دینی هم دارای تخصص منحصر به خودش است. به مناسبت ضربت خوردن و وفات حضرت امیر(ع) با او درباره شاعرانی سخن گفتیم که در روزگاری که مدح امام علی(ع) مرادف با به خطر انداختن جانشان بوده، از سجایای آن حضرت سخن می‌گفتند. شرفشاهی عدالت و فقر ستیزی امام علی(ع) را ویژگی‌های منحصر به فرد آن حضرت می‌داند. در ادامه به سخن غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد فلسفه درباره سجیه حضرت علی(ع) اشارتی کردیم که خواندنش برای مخاطبان لطف و لطافت خاص خودش را دارد.
بهترین شعرهایی که در مدح و منقبت یا در سوگ مولای متقیان علی(ع) سروده شده یا به هر طریقی با موضوع زندگی و سیره حضرت ارتباط دارد، توسط کدام شاعران پارسی‌گوی نگاشته شده است؟ شهریار با شعر «همای رحمت» یا مثلاً محمدرضا آقاسی با «ما قلم‌هاییم در دست ولی/ گز لب ما می‌چکد ذکر علی(ع)» و...؟
بازار
یکی از جلوه‌های شخصیت ممتاز مولای متقیان امام علی(ع) فصاحت و بلاغت ایشان است و این نکته همواره موجب شده تا بسیاری از سخنسرایان در ادوار گوناگون تاریخ بشریت و همچنین بسیاری از سخن‌شناسان در این خصوص سخن بگویند. به تحقیق در طول تاریخ بشریت، شخصیت‌های بسیار بزرگی ظهور کرده‌اند و منشاء کارهای بزرگی نیز بوده‌اند. اما همه این شخصیت‌ها با رویکرد ادبا و شعرا روبه‌رو نشده‌اند. یا اگر توجهی به آنها شده حضور آنها در قلمرو ادبیات، حضوری کوتاه مدت بوده و به مرور زمان کمرنگ شده است. یکی از عجایبی که در خصوص حضرت امام علی(ع) شایان ذکر است، رویکرد عظیم و گسترده شاعران و ادبا نسبت به شخصیت والای آن حضرت است که این موضوع از زمان حیات ایشان آغاز شده و تنها به زبان فارسی هم محدود نمی‌شود و در دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌ها هم شاهد آثار فراوانی در مدح و منقبت شخصیت آسمانی حضرت امام علی(ع) هستیم.
شاعران با سرودن درباره حضرت علی(ع) جان خود را به خطر می‌انداختند/ سرودن از او جرم بود
در خصوص اینکه بهترین شعر درباره شخصیت آن حضرت از کدام شاعر بوده یا چه شاعری آن را سروده، اجازه دهید چیزی نگوییم، زیرا هر شاعری با ارادت و دلبستگی تمام کوشیده است تا دین خود را نسبت به آن حضرت ادا کند. در روزگاری که سرودن از آن حضرت جرم محسوب می‌شده، در ادبیات عرب، شاعران بسیاری با به خطر انداختن زندگی و جان خود سروده‌ها و قصاید بسیار شورانگیزی در این زمینه از خود به یادگار گذاشته‌اند که نمونه‌های آنها خوشبختانه در تاریخ ادبیات ثبت و ضبط شده است.
حکومت‌ها نسبت به شاعرانی که تفکر شیعی داشتند، مستبد بودند
در ادبیات کلاسیک فارسی این وضع چگونه دنبال می‌شود؟ حتی شاعر حماسه‌سرایی چون حکیم فردوسی طوسی در نعت حضرت علی(ع) چکامه گفته است.
در ادبیات فارسی از قرن چهارم شاهد ادبیات شیعی یا به تعبیر دیگر، ستایش شخصیت والای امام علی(ع) در ادبیات فارسی هستیم. در آثار شاعران نامداری مانند فردوسی، مولانا، حافظ، سنایی، کسایی، جامی و بسیاری از بزرگان ادبیات فارسی شاهد اشعاری هستیم که به این موضوع پرداخته شده و باز هم این نکته شایان توجه است که در آن دوران هنوز آزادی کاملی برای بیان این گونه ارادت‌ها وجود نداشته و حکومت‌ها نسبت به شاعرانی که دارای تفکر شیعی بودند، بسیار نگاه مستبدانه و سختگیرانه‌ای داشتند.
به تحقیق می‌توان گفت در دیوان اکثر شاعران پارسی‌گوی اشعار و اشاراتی نسبت به مقام والای امام علی(ع) دیده می‌شود و بعضی از شاعران ارادت خود را در سروده‌های متعددی به تصویر کشیده‌اند. این عرض ارادت گاه به صورت مستقیم و گاه به صورت به نظم در آوردن کلامی از مولای متقیان(ع) بوده است. چنانچه در تحقیق‌هایی که انجام شده بسیاری از احادیث و روایات مربوط به امام علی(ع) در ادبیات ما به صورت شعر عرضه شده است. به این لحاظ ادبیات فارسی را یکی از جلوه‌های مقدس ادبیات جهان برشمرده‌اند.
کامران شرفشاهی، شاعر و نویسنده
امرؤ القیس پادشاه گمراه نیست؛ مقام والایی در شعر جاهلیت دارد
حضرت علی(ع) در دوره خودشان علاقه و ذوقشان نسبت به کدام شاعران بود؟ شعر کدام شاعران را می‌خواندند و می‌پسندیدند؟
بنابر آنچه به ما رسیده است، امام علی(ع) از فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین مردمان روزگار خود بوده است و به شعر و ادبیات نیز عنایت داشته‌اند. در روایتی آمده است که از حضرت می‌پرسند بهترین شاعر عرب کیست. ایشان پاسخ می‌دهند، «امرؤ القیس». می‌گویند او که پادشاه گمراهان است! امام علی(ع) می‌فرمایند: «اما شعرش در مرتبه بالایی قرار دارد.» و این نکته بیانگر این واقعیت است که آن حضرت به ادبیات عصر خود کاملاً احاطه داشته و در نقد و سنجش نیز طریق عدالت و انصاف را رعایت می‌کردند.
«زلال بیکران» را بخوانید
خودتان چه شعرها و آثاری درباره حضرت علی(ع) سروده‌اید؟ دست‌کم به سرآمدان آنها اشاره‌ای گذرا کنید و در کدام مجموعه‌هایتان می‌توان آنها را دنبال کرد؟
من مجموعه شعر مستقلی دارم که شخصاً درباره امام علی(ع) است با عنوان «زلال بیکران». در این کتاب، سروده‌هایی در قالب‌های غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی و نوسروده‌ها در کنار یکدیگر قرار گرفته است. شعرهای این مجموعه طی سال‌های متمادی به مناسبت‌های گوناگون سروده شده و چند سال پیش این توفیق را یافتم که این مجموعه را به صورت یکجا فراهم و منتشر کنم.
برقراری عدالت و فقرستیزی فقط 5 تابستان دوام آورد
حضرت علی(ع) از نگاه شما چه ویژگی و سجیه‌ای دارد که بیشتر از دیگر معصومان محبوب ایرانی‌هاست؟
در کنار خصایل و ویژگی‌های ممتاز حضرت امیر(ع) نگاه ایشان به انسان و تلاش در جهت برقراری عدالت در جامعه و مبارزه با فقر و تبعیض یکی از مشخصه‌هایی است که موجب شده تا بیشتر نه تنها شاعران بلکه دیگر پدیدآورندگان هر نوع ادبیات نسبت به شخصیت ایشان احساس احترام و ارادت ویژه‌ای داشته باشند. به گونه‌ای که در فرازهای بسیاری ما شاهد این عدالت و انسان‌دوستی هستیم. فرمان ایشان به مالک اشتر یا خطبه‌هایی که از ایشان به یادگار مانده و در نهج‌البلاغه این خطبه‌ها را هنوز می‌توانیم مرور کنیم؛ هر یک بیانگر دیدگاه ایشان نسبت به برقراری قسط و عدالت و فراهم آوردن جهانی برای زندگی مطلوب‌تر است که در واقع می‌توان گفت این فراز تاریخی یعنی حکومت 5 ساله ایشان نقطه عطفی در تاریخ بشریت است. چنانچه مرحوم سلمان هراتی در یکی از شعرهایش می‌گوید زمین فقط 5 تابستان به عدالت تن داد. که در واقع اشاره به دوران حکومت حضرت امیر(ع) است که در این دوره شاهد تلاش‌های ایشان برای برقراری شرایطی انسانی‌تر هستیم که دریغ دارد ادامه نیافت و اشخاصی با خدعه و نیرنگ مسیر تاریخ را تغییر دادند.
«فتوت»؛ سجیه‌ای که برای ایرانیان آشنا است
غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد فلسفه در یکی از رساله‌هایشان به شکل کوتاه اشاره می‌کنند که «فتوت» ویژگی و سجیه منحصر به فرد امام علی(ع) است. دینانی می‌گوید وقتی شخصی هم آرمان قدسی داشته باشد و هم قهرمانی، به تعبیری هم بخواهد قهرمان و پهلوان ورزش باشد و هم معنویت و علم را دنبال کند، مجموعه رفتاری از او بروز می‌یابد که همان «فتوت» و جوانمردی است. دینانی می‌گوید ایرانیان با این سجیه سر و کار داشتند و وقتی حضرت علی(ع) از خلال دین مبین اسلام به دنیای ایرانیان ورود دارد، ایرانیان از همه بیشتر او را مورد احترام قرار می‌دهند. چون ایرانیان به تعبیری به لحاظ تاریخی شیفته این خصیصه بوده‌اند. نظرتان درباره این سخن دینانی چیست که از همین خلال ایرنیان حتی امروز هم حضرت علی(ع) را الگوی علمی و ورزشی خود می‌دانند؟
جناب دکتر دینانی دیدگاه ارزنده‌ای دارند. در این خصوص ایشان دارای پیشینه تاریخی مستند و مستدل هستند و بارز است که یقیناً چنین سخنی درباره امام علی(ع) صادق است. به قول «معروف آفتاب آمد دلیل آفتاب/ ار دلیلت باید از وی رو متاب». در آن شعر مولانا که اشاره به نبرد حضرت امیر با «عمربن عبدود» در جنگ خندق دارد، این ویژگی را در شخصیت امام علی(ع) می‌بینیم که تنها هدفش در میدان مبارزه پیروزی به هر قیمتی و به هر وسیله‌ای نبوده. این شعر یکی از ماندگارترین و معروف‌ترین شعرهایی است که درباره حضرت امیر(ع) در ادبیات فارسی سروده شده با مطلع «از علی(ع) آموز اخلاص عمل/ شیر حق را دان منزه از دغل» که این شعر را بسیاری از ایرانیان حفظند و الگویی است برای قهرمانان و پهلوانان و همه کسانی که دل در گرو معنویات و خصوصیات جوانمردانه دارند.
خواندن «نهج‌البلاغه» را توصیه می‌کنم
اما نکته مهمی دیگری که درباره حضرت علی(ع) جای گفتن دارد این است که خوب است رجعتی داشته باشیم به نهج‌البلاغه. این کتاب به لحاظ نثر و از حیث ادبی کتابی بسیار شیوا و پرمفهوم است. دیوانی نیز منسوب به امام علی(ع) وجود دارد. چه نیک اگر جامعه ما حب خودشان را به آن حضرت با معرفت به ایشان همراه کند و با مطالعه سخنان ایشان، خطبه‌ها و بیانات ایشان، طریق روشنی را در زندگی بیابد و برای شاعران ما نیز این نکته بسیار مفید است و به ویژه شاعران جوان که سراغ کتاب حضرت و بهتر بگویم گنجینه نهج‌البلاغه بروند و با دیدگاه آن حضرت آشنا شوند، چه بسا همین مراجعه به نهج‌البلاغه مقدمه‌ای برای آفرینش آثار ارزنده در حد شاهکار ادبی باشد و بشود.