نسیم گیلان - جام جم / صداوسیما برای ترویج زبان فارسی و دوری از به کار بردن واژه‌های بیگانه تا امروز تلاش‌هایی مثل ساخت برنامه، تشویق مجریانی که بیش از دیگران به این مهم پایبند هستند و... به کار بسته است.
حتما شما هم متوجه شده‌اید که مدتی است درباره پاسداشت زبان فارسی آن هم در رادیو و تلویزیون، بیش از پیش بحث می‎شود. با گلایه‌هایی که رهبری سال‌98 در جمع استادان زبان و ادب پارسی، شاعران جوان و پیشکسوت، نسبت به ترویج نیافتن زبان فارسی در رسانه مطرح کردند، این موضوع بیشتر از گذشته در دستور کار قرار گرفت. در این مدت، اقداماتی انجام شد، اما هنوز هم واژه‌های بیگانه، گاهی از حرف‌های مجریان، گویندگان و مهمانان برنامه‌ها سر درمی‌آورند.
از دی ماه 1400 تلویزیون بخشی را در 20:30 روی آنتن می‌برد که مصداق عملی ضرب‌المثل یک سوزن به خودت بزن و یک جوالدوز به مردم است. این برنامه در هر قسمت از کسانی می‌گوید که در صداوسیما، واژه‌های بیگانه به کار بردند و معادل مناسب آن را معرفی می‌کند. متولی و گزارشگر این بخش، امیدجلوداریان است که خودش در زمینه ادبیات فارسی تحصیل کرده‌است. با او درباره چندوچون این برنامه و این‌که تا چه اندازه می‌تواند در کاهش به کارگیری واژگان بیگانه موثر باشد، گپ زدیم.

ماجرای یک پیشنهاد
صداوسیما برای ترویج زبان فارسی و دوری از به کار بردن واژه‌های بیگانه تا امروز تلاش‌هایی مثل ساخت برنامه، تشویق مجریانی که بیش از دیگران به این مهم پایبند هستند و... به کار بسته و حالا مدتی است اخبار 20:30 در بخشی به بررسی برنامه‌های صداوسیما و استخراج واژه‌های بیگانه می‌پردازد و با پخش قسمتی از چند برنامه که در آن‌ها مهمانان یا مجری واژه‌ای بیگانه بیان کردند، جایگزین مناسبش را ارائه می‌کند. این شیوه هم جنبه تشویقی و تنبیهی نامحسوسی در خود دارد و هم عنوان‌کردن جایگزین‌ها می‌تواند ذهن مخاطبان را با واژه‌های بهتر، آشنا کند. از کلام رئیس‌جمهور بگیر تا برنامه‌های سرگرم‌کننده صداوسیما از نقد این برنامه، در امان نبوده‌اند. ولی اخیرا که این بخش در صحبت‌های مجری و داوران فصل تازه برنامه عصرجدید جستی زد، ویدئوی آن حسابی در فضای مجازی منتشر و دست به دست شد و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.
امید جلوداریان، پژوهشگر و ویراستار ارشد سازمان صداوسیما و مدرس زبان و ادبیات فارسی است که این بخش 20:30 را اجرا می‌کند، می‌گوید: «14 - 15 سالی است در سازمان صداوسیما در حوزه زبان فارسی تدریس می‌کنم. این پیشنهاد را که برنامه‌ای با این محوریت ساخته شود، بار‌ها مطرح می‌کردم. با آمدن آقای جبلی، آغاز طرح تحول در سازمان و همچنین حضور آقای خدابخشی به عنوان معاون سیاسی سازمان صداوسیما و علاقه‌ای که به زبان فارسی داشتند، ابراز امیدواری کردم به زبان فارسی بیشتر توجه شود و ایشان هم استقبال کردند. البته ایده اصلی و پرداختن به واژه‌های بیگانه به این شکل، دستور آقای خدابخشی بود.»
او درباره انتشار چندباره بخشی که او در آن از به کار بردن واژه‌های بیگانه در برنامه عصر جدید انتقاد کرده‌بود، عنوان می‌کند: «عصر جدید جزو برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون محسوب می‌شود و طبیعی است بخشی که ما به آن پرداختیم، حسابی دیده شود.»
جلوداریان درباره گزینش مواردی که در این برنامه به نمایش درمی‌آید، توضیح می‌دهد: «من معمولا سعی می‌کنم در هر گزارش، بخشی را به مسئولان اختصاص دهم؛ چون صحبت‌های آنان در رسانه‎ها از کارکرد‌های زبان معیار است. گفتار آن‌ها و اهالی رسانه می‌تواند زبان معیار را شکل دهد، تثبیت یا تخریب کند.»
یک سوزن به خود
اگر مسئولان عالی‌رتبه کشور هم از واژه‌های بیگانه استفاده کنند، پایشان به این گزارش باز می‌شود. رئیس‌جمهور، نماینده مجلس و... از جمله این افراد هستند.
جلوداریان درباره فشار یا نقد این مسئولان درباره راهی که پیش گرفته‌است، می‌گوید: «بازخورد منفی به آن شکل نگرفته‌ام. من گفتار نماینده‌ها را خیلی رصد کردم و اگر واژه‌های بیگانه را به کار می‌بردند، آورده‌ام. آن زمان که لایحه بودجه را بررسی می‌کردند، پای ثابت برنامه من بودند. وقتی به مجلس رفتم به شدت استقبال کردند و هیچ‌گونه دلخوری وجود نداشت. به جز یک عده افراد و خبرگزاری‌ها که گفتند صداوسیما اول باید آگهی‌های بازرگانی‌اش را درست کند و بعد به انتقاد از دیگران بپردازد. من به پیام‌های بازرگانی هم پرداختم. وقتی داریم از خبرنگاران، مجریان و گویندگان تلویزیونی هم در این زمینه انتقاد می‌کنیم، در واقع صداوسیما ابتدا از خودش شروع کرده‌است.»
حالا چرا؟
همیشه درباره پاسداشت زبان فارسی و اهمیت آن شنیده‌ایم، اما شاید شما هم حس کرده‌باشید چند‌سالی است این موضوع بیش از پیش رنگ گرفته و توجه‌ها را به‌خصوص در صداوسیما به خود جلب کرده‌است. جلوداریان در این‌باره عنوان می‌کند: «خیلی‌ها از من در اینستاگرام و... می‌پرسند چه شده که بعد از 40 سال یادمان آمده‌است زبان پارسی را با این غلظت پاس بداریم؟ چه ضرورتی دارد؟ برای خیلی‌ها عجیب است این گزارش تقریبا هرشب از 20:30 پخش می‌شود. چند عامل وجود دارد که ما این موضوع را با این اصرار پیگیری می‌کنیم. یکی طرح تحول سازمان است که با انتصاب آقای جبلی ایجاد شد. پاسداشت زبان فارسی یکی از دغدغه‌های رهبر انقلاب است که به مسئولان سازمان، انتقال داده شد و مسئولان آن را پی گرفتند. نکته دیگر، بحث قانون است. اصل 15 قانون اساسی صراحتا بر موضوع پاسداشت زبان فارسی تاکید کرده و قانون ممنوعیت به کارگیری عناوین، اصطلاحات و واژه‌های بیگانه صراحتا آمده و عنوان شده‌است که صداوسیما حق ندارد واژه‌های بیگانه را از طریق رسانه ترویج کند. پس هم جنبه قانونی دارد، هم دغدغه رهبر انقلاب است و هم در طرح تحول بر آن تاکید شده‌است. سال 98، رهبری این موضوع را گفتند و من آن را پوشش دادم. ضمنا بحث فرهنگی و هویتی هم هست. زبان فارسی عامل اتحاد ما ایرانیان است. در برنامه‌های توسعه هم به پاسداشت زبان فارسی اشاره شده‌است.»
کارنامه زبان‌فارسی مسئولان تا مجریان
جلوداریان درباره سختگیری‌اش در این گزارش نسبت به واژه‌های بیگانه‌ای مثل «مدل» که سال‌هاست در زبان فارسی رایج شده و با گوش مردم آشناست، توضیح می‌دهد: «واژه‌های سیستم و پلتفرم نیز همین‌طور است، ولی ما باید از جایی آغاز کنیم. واژه‌های جدید را فرهنگستان معادل‌سازی می‌کند تا رایج نشود، اما ما باید واژه‌های رایج را هم کم‌کم حذف کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «ما در پایان هفته، تغییر همان فردی را که از او انتقاد شده‌است، نشان می‌دهیم. مثل افرادی که واژه بیگانه را حذف کردند و مثلا به جای پلتفرم گفتند بن‌سازه یا کنارش، معادل فارسی آن را به کار بردند. برای نمونه اگر دقت کنید آقای نیک‌زاد، نایب رئیس مجلس دیگر در مجلس کلمه میکروفن را استفاده نمی‌کند، می‌گوید صدابر. خیلی برای ما جالب است، چون واژه صدابر، نامانوس است و احتمال دارد خیلی‌ها متوجه آن نشوند.
چند بار از کسانی یاد کردیم که از واژگان بیگانه استفاده نمی‌کنند. مثلا خیلی کم در صحبت‌های سخنگوی قوه قضاییه یا سخنگوی شورای نگهبان از این واژه‌ها شنیدم. در گزارش آوردم که در 20 دقیقه صحبت ایشان نتوانستم واژه بیگانه بیابم. خیلی اوضاع بهتر شده‌است. خصوصا در معاونت سیاسی در این مورد، انقلابی ایجاد شده‌است. اوایل که می‌خواستم واژه‌های بیگانه را در گفتار اهالی رسانه پیدا کنم به راحتی پیدا می‌کردم، ولی الان واقعا باید وقت بگذارم.»
از جلوداریان می‌پرسیم تاکنون بخشی از گزارشش را به 20:30 و به کار بردن واژه‌های بیگانه در این بخش خبری اختصاص داده‌است که پاسخ می‎‌دهد: «گفتار گوینده‌های این بخش خبری را رصد کردم و خوشبختانه نتوانستم ایرادی پیدا کنم، چون خودمان بر بخش خبری نظارت می‌کنیم. به همین علت معمولا گوینده‌هایش واژه بیگانه به کار نمی‌برند، اما از میان خبرنگاران برای مثال آقای حسینی‌بای را حداقل سه یا چهار بار در گزارش‌هایمان نشان داده‌ایم.»