بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایبنا / سیدمحمدعلی جمالزاده، پدر داستان‌نویسی جدید در ایران در تاریخ 23 دی 1270 (12 جمادی الثانی 1309ق) در اصفهان چشم به جان گشود و در 17 آبان 1376 در شهر ژنو در گذشت. پدرش جمال‌الدین واعظ اصفهانی، ملقب به صدرالواعظین از رهبران جنبش مشروطه ایران بود وی غالباً برای وعظ به شهرهای مختلف سفر می‌کرد. جمالزاده روزگاران کودکی را در اصفهان گذرانید و چون از ده سالگی فراتر رفت گاهی پدرش او را به همراه خود به سفر می‌برد، سید جمال از سال 1321 مقیم تهران شد و پس از 3 سال محمدعلی 15 ساله را برای تحصیل به بیروت فرستاد. در همین دوره انقلاب مشروطه روی داد و سید جمال به دلیل همراهی با مشروطه خواهان دستگیر و به دار آویخته شد.
جمالزاده برای ادامه تحصیل از بیروت به فرانسه و بعد لوزان سوئیس رفت. جمالزاده در برلن مدتی با مجله کاوه همکاری می‌کرد. پس از تعطیلی مجله کاوه به خدمت محلی در سفارت ایران در آمد و سرپرستی محصلین ایرانی به او واگذار شد. حدود هشت سال در این کار بود تا از سال 1931 به دفتر بین‌المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست و در سال 1956 بازنشسته شد. از برلن به ژنو مهاجرت کرد و تا پایان عمر در این شهر بود. اما در سراسر این مدّت او با ایران می‌زیست. هر روز کتاب فارسی می‌خواند و بی‌وقفه به دوستان ایرانی خود نامه می‌نوشت. هرچه تألیف و تحقیق کرد درباره ایران بود اگر هم درباره ایران نبود به زبان فارسی و برای بیداری و گسترش معارف ایرانیان بود. جمالزاده تا پایان عمر همیشه با هموطنان ایرانی خود در تماس بود. هر کس به او نامه می‌نوشت خود را موظف می‌دانست پاسخ دهد حتی اگر شخص گمنامی از یک روستای دور افتاده از او سوالی می‌کرد حتما پاسخ می‌گرفت. وی خود را متعهد به راهنمایی جوانان ایرانی در زمینه نویسندگی می‌دانست.
جمال‌زاده فعالیت فکری و نویسندگی را با پژوهش آغاز کرد، و پیش از آنکه به داستان‌نویسی شهرت یابد، نویسنده مباحث تاریخی و اجتماعی و سیاسی بود. گنج شایگان پنج سال پیش از یکی بود و یکی نبود، در سال 1295، منتشر شد. تحقیقات متعددش در خصوص روابط روس و ایران و حدود پانزده مقاله تحقیقی دیگر که در کاوه به چاپ رسید همه پیش از نشر یکی بود و یکی نبود می‌بود.
محمدعلی جمالزاده از کودکی به ادبیات و نوشتن علاقه‌مند بود و همیشه در هر فرصتی برای نوشتن استفاده می‌کرد. او داستان‌نویسی را شغل خود می‌دانست و سعی می‌کرد با بازتاب وقایع اجتماعی در داستان‌های خود به زبان ساده برای مردم قصه بنویسد. جمالزاده معتقد بود که نوشته باید طوری باشد که مردم عادی هم بتوانند کتاب بخوانند. کتاب‌های او هم همیشه مورد استقبال مردم قرا می‌گرفت چراکه زبان روان و ساده‌ای داست. او در داستان‌های خود ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات زیادی استفاده می‌کرد. یکی از معروف‌ترین داستان‌های او کباب غاز است. این روش بعدها برای نویسندگان دیگر سرمشق شد. جمالزاده با اولین اثرش یعنی یکی بود یکی نبود که در سال 1301 منتشر شد بر نویسندگان بعد از خود همچون «صادق هدایت»، «جلال آل احمد» و «بزرگ علوی» تاثیر گذاشت.
از جمالزاده داستان‌های زیادی به جای مانده، از داستان‌های جمال‌زاده برخی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی (متعدد)، ایتالیایی و ژاپنی و... ترجمه شده است.
جمالزاده در سال 1354 تصمیم گرفت دارایی‌های خود را به دانشگاه تهران واگذار کند. او که فرزندی نداشت برآن شد ثروتش را به جوانان دانشجوی ایرانی بسپارد. در پی این تصمیم با تنظیم یک مقاوله نامه درآمدهای حاصل از حق‌­التألیف کتاب‌های خود و سود سهام شرکت‌های سیمان (تهران و شمال) و سپرده‌­های بانکی‌اش را به دانشگاه تهران واگذار کرد و هیات امنایی را برای اطمینان از اینکه دانشگاه طبق خواسته او عمل می کند انتخاب کرد. این هیات امنا در ابتدا شامل استادان مرحوم ایرج افشار، دکتر باستانی پاریزی و دکتر علی اکبر سیاسی بود. با درگذشت هر یک از استادان نامبرده با تشخیص اعضای هیات امنا جانشینی انتخاب می‌شد. هم اکنون دکتر محمد شکرچی زاده، دکتر محمدحسین امید و دکتر رسول جعفریان اعضای هیات امنای موقوفه جمالزاده هستند.
مصارف بخشش‌ها طبق موافقت‌نامه نخستین 23/7/1357 مربوط به عواید حق التألیف عبارت بوده است از: مساعدت مالی به دارالایتام‌های اصفهان, پرداخت کمک به یکی از خویشان ایشان که مرحوم شد, کمک سالانه به خرید کتاب برای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، از همین محل کمک به دانشجویانی شده است که رساله‌های تحصیلی خود را درباره یکی از وجوه فرهنگی، ادبی و تاریخی ایران نوشته‌اند و تاکنون تعداد زیادی دانشجو از دانشگاه‌های تهران، اصفهان، فردوسی مشهد، شیراز و کردستان از کمک هزینه تحصیلی سالانه بهره‌مند شده‌اند.
مهمترین کاری که از محل سودهای حاصل طبق تصمیم هیأت امنا براساس تقاضای دانشگاه تهران انجام شد ساختمان خوابگاه دویست و چهل نفری در اراضی دانشگاه در امیرآباد است که در سال 1384 افتتاح و به نام جمال‌زاده نامگذاری شد. هم اکنون نیز دومین خوابگاه دانشجویی با حمایت هیات امنا در دست ساخت است.
همچنین بخشی از سودهای حاصل طبق تصمیم هیئت امنا، براساس تقاضای دانشگاه تهران، به مصرف می‌رسد که تاکنون کمک به خرید کتاب در کتابخانه دانشکده حقوق، هزینه ساخت یکی از ساختمان‌های خوابگاه دانشگاه تهران که به نام جمال‌زاده نامگذاری شده است و بازسازی چند تالار در دانشکده ادبیات و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از آن محل تأمین شده است.
این نویسنده نامدار در سال 1354 کتابخانه خود را که شامل کتاب‌‏های چاپی، نشریات، اسناد و دست‏‌نوشته‏‌های شخصی است به دانشگاه تهران اهدا کرد. مجموعه کتاب‌­های چاپی او با گرایش ادبیات داستانی شامل در حدود 2500 جلد کتاب به زبان فارسی و زبان‌‏های خارجی است. همچنین مجموعه اسناد او بالغ بر 10000 برگ، شامل دست‏‌نوشته‏‌های وی، نامه‌‏ها و بریده جراید، در بخش نسخه‌‏های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگه­داری می‌‏شود. مجموعه جمالزاده در تالاری که به نام خود وی نام­گذاری گردیده است در طبقه اول کتابخانه مرکزی نگه­داری می‌‏شود.
یکی از بخش‌شهای مهم هیات امنای آثار جمالزاده به کتابخانه مرکزی اهدای دو دستگاه اسکنر کتاب بود. استفاده از این اسکنرهای با ارزش موجب شد بخش زیادی از منابع با ارزش کتابخانه مرکزی به شکل دیجیتال در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. پرداخت سالیانه مبلغ قابل توجهی بودجه خرید کتاب و نسخه خطی نیز بر غنای بیشتر مجموعه کتابخانه مرکزی افزوده است.
جمالزاده فقط 15 سال از زندگی 106 ساله خود را در ایران گذراند؛ اما همواره با عشق ایران و ایرانیان زیست و هم اکنون پس از گذشت سال‌ها از درگذشت او هنوز عده زیادی از دانشجویان، پژوهشگران و ایتام از ماترک او بهره‌مند می‌شوند. روحش شاد.